Qëndrimi i tij ndaj të parit(shikimit) të Zotit të Madhërishëm në Ditën e Kiametit, ndaj mëkatarit të madh dhe ndaj shtimit të besimit (imanit):
* Të parët e Zotit të Madhërishëm:رؤية الله تعالى يوم القيامة
Në tefsir, Shejh Hafiz Ibrahim Dalliu e shkoqit edhe një çështje tjetër, të cilën Ehli Sunneti e konfirmojnë ndërsa mu’tezilët e mohojnë.
Në tefsirin e tij të ajetit kur’anor:
“Të parët (e njerëzve) nuk mund ta përfshinë Atë, e Ai, përfshinë të parët. Ai është shumë i kujdesshëm, hollësisht i njohur”[1],ai e analizon këtë çështje që është e diskutueshme në mes Ehli Sunnetit dhe Mu’tezilëve (çështja e të parit të Zotit të Madhërishëm në Ditën e Kiametit) duke i zbërthyer argumentet e të dy grupeve në formë të rezymesë, e pastaj refuzon mendimin e mu’tezilëve se nuk do të mund të shihet Zoti dhe më pas anon kah doktrina e Ehli Sunnetit, e cila mendon se një gjë e tillë është e mundshme”.[2]
Sipas medhhebit të Ehli Sunnetit dhe Xhematit , dhe sipas një dijetari të madh maturidit, Imam Nuruddin Ahmed ibn Mahmud ibn Ebu Bekër Es-Sabuni El-Maturidij, thuhet:
“Ithtarët e të vërtetës thonë se të parit e Zotit të Madhërishëm me sy në Ditën e Ahiretit është i mundshëm me mend, ndërsa i obligueshëm me dëgjim. Përkundër këtyre, mu’tezilët, nexharitë, harixhitë, zejditë dhe rafiditë mendojnë ndryshe. Ithtarët e të vërtetës si argument e kanë pyetjen që ia drejtoi Musa (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) Zotit të Madhërishëm për ta, siç theksohet në ajetin kur’anor:
“Zoti im, më mundëso pamjen tënde e të shikoj!”[3]
Po ashtu, edhe në ajetet e tjera thuhet:
“Atë ditë do të ketë fytyra të shkëlqyera (të gëzuara) që Zotin e tyre e shikojnë”.[4]
“E kush është që e shpreson takimin e Zotit të vet”.[5]
“Atyre që bëjnë vepra të mira u takon e mira (Xhenneti) e edhe më tepër (e shohin Allahun)”.[6] Komentuesit në përgjithësi janë të mendimit edhe atë në bazë të transmetimit nga Pejgamberi (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) se fraza: (edhe më shumë )nënkupton të parit e Zotit të Madhërishëm, dhe në këtë kontekst ekzistojnë shumë hadithe, si p.sh.:
“Ju vërtetë do ta shihni Zotin tuaj ashtu siç e shihni hënën e plotë dhe nuk shtyheni në shikimin e tij!” Hadithin e të parit të Zotit e transmetojnë njëzet e një sahabë e dijetarë të mëdhenj (r.a.) dhe kështu është i njohur dhe s’mund të mohohet”.[7]
Kjo është e sakta rreth çështjes së pamjes nga aspekti racional dhe i Sheriatit. Zoti i Madhërishëm do të shihet në ditën e ahiretit nga banorët e Xhennetit, po jo ne atë mënyre qe e shohim njeri tjetrin ne ketë jete. Nëse intelekti është i pastër, nuk refuzon një gjë të tillë,[8] ngase nuk mund të paramendohet që besimtarët të privohen nga kënaqësia e shikimit të Zotit të Madhërishëm në ditën e Ahiretit.
Ne jemi të privuar nga pamja e Tij në këtë botë, ngase Musai (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) kërkoi prej Zotit të Madhërishëm që ta sheh, por Ai nuk ia plotësoi dëshirën atij, dhe kështu e kemi pranuar këtë vendim hyjnor dhe bëjmë durim me shpresë se do ta takojmë dhe do ta shohim Zotin e Madhërishëm në jetën e amshueshme të ahiretit, sepse nëse ndodh e kundërta, atëherë çfarë dallimi do të kishte në mes nesh dhe jobesimtarëve, për të cilët Zoti i Madhërishëm thotë:
“Jo dhe jo! Atë ditë do të jeni të penguar prej (ta shohin) Zotit të tyre”.[9] Nga aspekti i Sheriatit, ekzistojnë shumë ajete kur’anore dhe hadithe të transmetuara që argumentojnë dhe konfirmojnë pamjen e Zotit të Madhërishëm në ditën e Kiametit nga besimtarët in sha Allah.[10]
Mëkatari i madh:صاحب الكبيرة
Përkrahja dhe mbrojtja e besimit të Ehli Sunnetit dhe Xhematit nga ana e Shejhut vërehet qartë edhe në shumë çështje të tjera të besimit, të cilat nuk kemi mundësi këtu ti theksojmë dhe do të mjaftohemi vetëm me disa prej tyre:
Në tefsirin e ajetit kur’anor:
“Dhe ata janë të shpëtuarit”.[11]
Në një formë të rezymesë, ai thotë se mëkatarët muslimanë do të nxirren nga zjarri para se të marrin dënimin e merituar në zjarrin e xhehennemit dhe kjo është në kundërshtim me qëndrimin e mu’tezilëve,[12] ngase mëkatari i madh sipas tyre, do të jetë në një vend në mes dy vendeve, del nga besimi (imani), por nuk hy në kufër apo ai nuk është as besimtar e as jobesimtar dhe nëse vdes pa pendim (teube), do të hyjë përgjithmonë në zjarr.[13]
Shejh Hafiz Ibrahim Dalliu i shqyrton edhe disa çështje të besimit dhe apolegjetikës sipas esh’aritëve[14], maturidive[15], muhadithinëve, mu’tezilëve e harixhive, si p.sh., çështja e shtimit të besimit, çështja e përfitimit të haramit dhe se a konsiderohet kjo risk i fituar apo jo, etj.
Kjo e vërtetë dhe kjo përkrahje ndaj Ehli Sunnetit vërehen në tefsirin e Shejh Hafiz Ibrahim Dalliut në ajetin kur’anor:
“Të cilët e besojnë të fshehtën”.[16] Kur e shqyrton çështjen e besimit, definicionin, përbërjen dhe kërkesat e tij sipas doktrinave të tilla, thekson edhe çështjen se a është besimi( التصديق ) “tasdik” me zemër i mjaftueshëm për të shpëtuar nga dënimi e për të fituar lumturinë e përhershme? Shejhu (Zoti e mëshiroftë!) thekson se sipas medhhebit të Ebu Hasan El-Esh’ariut kjo mjafton për shpëtim,[17] ndërsa sipas medhhebit të Imam Ebu Hanifes (Zoti e mëshiroftë!) kjo nuk mjafton, ngase patjetër të ketë dëshmi me fjalë pas besimit me zemër, nëse nuk ka ndonjë arsye frike për ta fshehur nga armiqtë.[18]
Pastaj vazhdon Shejh Hafiz Ibrahim Dalliu e thotë: “Kjo është e preferuara në këtë çështje në bazë të argumentit se Zoti i Madhërishëm i mohon dhe i qorton ata që e dinë të vërtetën, por nuk e dëshmojnë me fjalë”. Kjo fjale Shejhu (Zoti e mëshiroftë!) bazohet ne një ajet kuranor por ai nuk e thekson ajetin kur’anor, në të cilin është mbështetur gjate argumentimit te tij, dhe siç duket ai është mbështetur në ajetin kur’anor:
“Ata i njohin të mirat e Allahut, pastaj i injorojnë ”.[19] Vetëm Zoti e di të vërtetën![20]
Prof. Dr. Hfz. Hajredin HOXHA
TEFSIRI DHE MUFESSIRËT SHQIPTARË NË KOHËN BASHKËKOHORE
(SHEK 19-20)
[1] El-En’amë, 103.
[2] “Ajka e kuptimeve…”; vëll. 2, 1259-1260; Po ashtu shih në tefsirin e Shejh Hafiz Ibrahim Dalliut çështjen e mëkatarit të madh në mes mu’tezilëve dhe harixhive, ngase ai aty e kritikon në mënyrë bindëse shkencore dhe atë duke u mbështetur në ajetin që edhe ata vetë mbështeteshin:
) إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱفۡتَرَىٰٓ إِثۡمًا عَظِيمًا ٤٨ ( [ النساء: 48]
“Allahu vërtetë nuk falë kur i bëhet shok Atij, ndërsa falë çdo gjë tjetër për atë që dëshiron…”; vëll. 2, 794-795, 1044-1045.
[3] El-E’raf, 143.
[4] El-Kijame, 22-23.
[5] El-Kehf, 110.
[6] Junus, 26.
[7] Nuruddin Ahmed ibn Mahmud ibn Ebu Bekër Sabuni, “El-Bidajetu fi usuliddin”; fq. 34-41.
[8] El-Akhisari Hasan Kafi (El-Bosnevij), “Reudātul-xhennat fi usulil-i’tikad”; recensuan dr. Fikret Karçic, dhe dr. Ibrahim Muhamed Zejn, (Univerziteti Ndërkombëtar Islamik, Malajzi, 2002, f. 38.
[9] El Mutaffifin, 15.
[10] Ebu Xha’fer El Tahavi, “Sherhul-akijdetit-tahavijjeti”; Bejrut, El mekteb-El islamij, bot. 4, 1991, f. 203.
[11] El-Bekare, 5.
[12] “Ajka e kuptimeve…”; vëll. 1., f. 42.
[13] Nuruddin Ahmed ibn Mahmud ibn Ebu Bekër Sabuni, “El-bidajetu fij usuliddin”; f. 80; “Sherhul-akidetit-tahavijjeti”; fq. 365-367 dhe 416-417.
[14] Mbi themeluesin e medhhebit sunnit esh’arit Imam Ebu Hasan El-Eshariun, shih një hulumtim të studiuesit Hajredin Hoxha, i pabotuar, me titull: “Studimi i dy librave të imam Ebu Hasan El-Esh’ariut: “El-ibanetu an usulid-dijaneti”, dhe traktati: “Istihsanul-khaud fi ilmil-kelam”; nën mbikëqyrjen e prof. dr. Irfan Abdulhamid Fettah, (Allahu e mëshiroftë !) Universiteti Ndërkombëtar Islamik, Malajzi 1998.
[15] Rreth disa çështjeve të rëndësishme të besimit të dy imamëve të njohur Ebu Hasan El-Esh’ariut dhe Ebu Mensur El Maturidiut, si dhe rreth çështjeve për të cilat kanë mendime të ndara në besim, shih Vehbi Sulejman El-Gavoqi, “Mesail fi ilmit-teuhijd”; bot. 1, 1991, fq. 19-32, 43-74.
[16] El-Bekare, 3.
[17] Këtë që e thekson Shejh Hafiz Ibrahim Dalliu mund të jetë mendim i disa ithtarëve dhe nxënësve të Ebu El-Hasan El-Esh’ariut të cilët jetuan më vonë, si p.sh., Imam El Bakil-lani etj. Imam El-Bakilani në librin e tij, “Babul-kauli fi ma’nal-ijman”, thekson: “Nëse ndokush thotë: “Na informoni se ç’kuptoni me iman (besim)?”; Thuaj se nënkuptojmë besimin në Zotin e Madhërishëm!” Dituria dhe besimi janë në zemër. Nëse thuhet: “Çfarë argumenti keni për fjalët tua?”, thoni: “Është thënë se të gjithë gjuhëtarët janë unanim se imani nga aspekti etimologjik para zbritjes së Kur’anit dhe dërgimit të Pejgamberit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) është besim dhe se nuk njohin në gjuhën e tyre ndonjë iman tjetër”, dhe këtë e vërteton ajeti kur’anor:
)وَمَآ أَنتَ بِمُؤۡمِنٖ لَّنَا وَلَوۡ كُنَّا صَٰدِقِينَ ١٧ ( [ يوسف:17]
“Ti nuk do të na besosh neve edhe po të ishim të vërtetë” (Jusuf, 17), apo ti nuk na beson neve. Po ashtu përdoret edhe “filani beson në shefa-at” dhe “filani nuk beson në dënimin e varrit” etj. “Temhidul-evail ve telhisud-delail”; Ebu Bekër Muhamed ibn Tajjib ibn Xha’fer ibn Kasim El-Bakilani, recensoi Imamuddin Ahmed ibn Hajdar, Bejrut, Mues-sesetuth-thekafeti, bot. 1, 1987, f. 389. Ndërsa Ebu Hasan Esh’ariu, themelues i drejtimit esh’arit kelamist nuk e thekson një gjë të tillë në sqarimin e tij të besimit të Ehli Sunnetit dhe Xhematit në librin e tij “El-ibanetu an usulid-dijaneti”; Matba’atu Darul-Ensar, f. 20-23, por gjatë hulumtimit e studimit gjeta se disa dijetarë të njohur maturiditë si Nuruddin Ahmed ibn Mahmud ibn Ebu Bekër Es-Sabuni, i cili thotë: “Shokët tanë dijetarë thonë se imani është besim në zemër dhe dëshmia është kusht për aplikimin e rregullave në këtë botë.; Imam Ebu Hanifja e potencon këtë çështje në librin e tij “El-Alimu vel-mute’al-limu”; dhe kjo është zgjedhja e Shejh Imam Ebu Mensur Maturidiut dhe Husejn ibn Fadl El-Bexhelijut (Zoti i mëshiroftë!) dhe më e sakta nga dy transmetimet e Imam Ebu Hasen El esh’ariut, “El-Bidaje fi usulid-din”, f. 87-88. Atë që e thekson Shejh Hafiz Ibrahim Dalliu është nga thëniet e esh’aritëve të mëvonshëm, të cilët mendonin se imani është vetëm besim dhe mjafton kaq për të qenë besimtar dhe për të shpëtuar nga dënimi në Ditën e Kiametit. Kjo thënie është njëra prej dy transmetimeve. Nga Ebu Hasen El esh’ariu transmetohet edhe një mendim tjetër që konsiderohet më i saktë nga dy mendimet, gjegjësisht thënia se besimi i tillë nuk mjafton, por duhet të ketë besim në zemër dhe dëshmi në fjalë për të pasur përgjegjësi në këtë botë. Ne anojmë kah mendimi i dytë, ngase mendojmë se është më i saktë. Pra, përveç besimit në zemër, duhet të ketë edhe dëshmi me fjalë që të eliminohen dyshimet, akuzat dhe hamendjet ndaj atij që beson dhe heshtë, e nuk na informon me fjalë për të parë se a është i sinqertë apo gënjeshtar në zemër, ngase në të kundërtën, shumë lehtë është sot që kemi njerëz qe thonë se kanë iman dhe se janë besimtarë në zemër, ky pretendim ka nevojë për argument dhe këtu argument është dëshmia (konfirmimi) me fjalë, normal këtu futen edhe veprat e myslimanit.
[18] Rregullat e kësaj bote (parimet), si p.sh., larja me gusul, varrimi, namazi i xhenazes dhe trashëgimia janë disa parime që varen nga deklarata e dy dëshmive ose besimi me fjalë, sepse në të kundërtën, ai do të jetë besimtar te Zoti në ahiret, ndërsa jobesimtar te ne në këtë botë, sepse sipas dijetarit boshnjak të shek. XVII. Shejh Hasan Kafi El-Akhisarij, në librin e tij “Raudatul-xhennat fi usulil-i’tikad”; dëshmia është shenjë dhe kusht për t’i aplikuar normat islame mbi të…f. 30.
[19] En-Nahl, 83.
[20] “Ajka e kuptimeve…”; vëll. 1, fq. 33-36, 38.
