El-kijade gjuhësisht
Në gjuhën arabe, fjala e përdorur për lidership është el-kijade (القيادة). Ajo ka disa kuptime që janë shtjelluar gjerësisht në fjalorët e gjuhës arabe[1]:
Në Mu’xhem el-meani el-xhamië, është shpjeguar si në vijim:
Kâde: (folje) – udhëheq
Forma gramatikore të foljes kâde – udhëheq, si: folje në kohën e shkruar, të tashme, si formë urdhërore, infinitiv, kryefjalë, kundrinor)
Kâde el-feres: (e udhëheq kalin): ecën para tij duke e tërhequr për freri.
Kâde el-muxhrime ila es-sixhne: e udhëheq kriminelin në burg: e çon në burg
Kâde es-sejjarete: e drejton makinën: e nget, e merr përsipër drejtimin e saj
Kâde el-xhejshe ve nahvehu: e udhëheq ushtrinë dhe të ngjashme: i prinë, e organizon dhe administron atë
Në fjalorin El-mu’xhem el-vésit udhëheqja shpjegohet kështu:
El-kijade (udhëheqja): Fuqia e ndikimit në angazhimin dhe aktivitetin e një individi ose grupi individësh me qëllim të realizimit të një objektivi të caktuar.
Në Lisan el-arab të Ibn Mendhurit kjo fjalë shpjegohet si në vijim:
Inkâde: udhëhiqet, drejtohet nga dikush
Forma gramatikore të foljes Inkâde – udhëhiqet në kohën e shkuar, të tashme, folje në formën urdhërore, infinitiv, kryefjalë, kundrinor,
Inkadeet-tariku:është nënshtruar rruga: rrugë e rrahur, e lehtë për të qarkulluar në të, e drejtë
Sehlu-l-inkijad: bindet lehtë: i pason rekomandimet dhe i përfillë urdhërat
Ka-ve-de: udhëheq, prinë
Infinitivi kavd: nënkupton prirjen duke qenë përpara, thuhet: jekudu eddabbete: e udhëheq kafshën: e tërheq për litari duke qenë ai përpara. Është e kundërta e fjalës seuk, që nënkupton po kështu udhëheqjen por duke qenë mbrapa.
Bazuar në këtë na del se kuptimet gjuhësore të el-kijade (udhëheqjes) janë:
- ecja përpara,
- çuarja e dikujt ose diçkaje diku,
- marrja përsipër e udhëheqjes së një gjëje të caktuar,
- vendosja në krye,
- organizimi dhe administrimi i dikujt/diçkaje,
- fuqia e ndikimit në angazhimin dhe aktivitetin e një individi ose grup individësh me qëllim të realizimit të një qëllimi të caktuar,
- lehtësimi dhe të qenit i/e drejt
- zbatues i urdhërave dhe rekomandimeve.
El -kijade (lidershipi) në kuptimin terminologjik
- Arti i ndikimit tek të tjerët, për t’i udhëzuar drejt një qëllimi të caktuar me një metodë për të fituar: besimin, respektin, bindjen dhe bashkëpunimin e sinqertë.
- Proçesi i vënies së njerëzve në lëvizje (nxitjes) drejt një qëllimi material a shpirtëror që përputhet me vlerat dhe ligjet e fesë islame.
- Nxitja e një grupi njerëzish për të ecur nga një drejtim i caktuar dhe i planifikuar.
- Lidershipi është aftësia e komandimit, koordinimit, kontaktimit, marjes së vendimeve dhe mbikëqyrjes së tyre, me qëllim të realizimit të një qëllimi të caktuar, duke përdorur ndikimin dhe autoritetin si dy vegla pune ose duke përdorur pushtetin zyrtar.
- Lidershipi nënkupton çdo person që merr përsipër ndonjë çështje të myslimanëve, si: Halifeja (lideri suprem) dhe suita e tij, forcat ushtarake dhe gjykatësit, kryepolicët (komandantët e forcave policore), ministrat dhe persona të tjerë zyrtarë të ngarkuar me punë dhe detyra të caktuara në një shtet islam apo laik.
Në kuptimin terminologjik, dijetarët dhe gjuhëtarët kanë përmendur disa definicione të el-Kijade-s, si:
Hulumtuesit për gati një sheekull, respektivisht nga v. 1900 – 1999, kanë dhënë më shumë se dyqind definicione për lidershipin, duke mos u dakorduar për një definicion të vetëm. Kjo sepse secili nga ata kanë kuptuar lidershipin dhe e kanë elaboruar atë nga fusha profesionale, veprimtaria e tij apo dhe nga profili i vet intelektual, politik e ekonomik.
Madje disa prej tyre kanë thënë qartë se përkundër përpjekjeve, asnjëhererë nuk do të arrihet një përkufizim i unifikuar [1] për nocionin e lidershipit !
Me gjithë respektin për autorët dhe mendimet e tyre, konsiderojmë se qasjet dhe pretendimet e tilla janë të papranueshme për më tepër kur e dime se lidershipi, përmbajtësisht, përfshin parime dhe principe fetare, humane, ligjore, profesionale dhe administrative, esenca e të cilëve nuk ndryshon kurrë sipas vendit dhe kohës, ndonëse nuk përjashton ndryshimet anësore të përkufizimit të lidershipit, konform zhvillimeve të (sfidave dhe problematikave të kohës dhe vendit)!
Lidershipi (si term i vetëm duke mos e caktuar llojin apo drejtimin); është aftësia e komandimit, koordinimit, kontaktimit, marrjes së vendimeve dhe mbikëqyrjes së tyre, dhe këtë me qëllim të realizimit të një objektive të caktuar duke përdorur influencën dhe autoritetin si dy instrumente, apo dhe pushtetin zyrtar. Profesioni, institucioni, koha, momenti dhe situata e përcakton llojin e duhur të liderhsipit
Arsyeja pse kemi zgjedhur këtë definicion qëndron në synimin që të përfshijmë çdo kuptim që ka të bëjë me lidershipin me çka përjashtojmë kuptimet që nuk kanë të bëjnë fare me lidershipin!
Dimensionet dhe dallimet gjuhësore dhe terminologjike ndërmjet kuptimeve të lidershipit
Përgjatë studimit dhe analizimit të domethënieve dhe kuptimeve të lidershipit, gjuhësisht dhe në terminologji, dallojmë dimensionet dhe dallimet vijuese:
Ecja para masës: Lideri është përherë i pranishëm dhe i prinë popullit në çdo gjë. Ai është shembulli, modeli që e drejton popullin nga më e mira.
Progres dhe udhëheqje: Lideri është udhëheqës në hartimin e planeve dhe të strategjive, në këshilla e instruksione, në organizimin dhe koordinimin e punëve, në bartjen e përgjegjësive, në jetësimin e një lidershipi shembullor (të nivelit akademik) në popull.
Menaxhimi: Menaxhon punët e shtetit dhe të popullit, duke i këshilluar dhe drejtuar nga më e mira si në jetë ashtu dhe në fe.
Ndikimi: Fuqia e ndikimit tek individët dhe grupet nëpërmjet:
- Njohurive që ka për artin e lidershipit dhe mënyrat e tij,
- Zemërgjerësinë – empatinë për hallet e njerëzve, dhe
- Mirësinë – për përkrahësin por edhe për kundërshtarin e tij!
Unifikimi i zemrave dhe qasjeve: Qasja e lehtë dhe e drejtë në unifikimin e zemrave të njerëzve rreth programit hyjnor dhe në interes të ymetit; bashkimi i zemrave mbi bazën e dashurisë, respektit të ndërsjellë, vëllazërisë, mirëkuptimit dhe tolerancës, në mënyrë që njerëzit të realizojnë sa më mire qëllimet e tyre në jetë.
Nënshtrimi: Lideri i nënshtrohet të vërtetës – e ndjek atë. Ai i pason Librin e Allahut xh.sh. – Kur’anin, dhe Sunnetin e të Dërguarit të Tij, Muhammedit a.s.
Prof. Dr. Hfz. Hajredin HOXHA
LIDERSHIPI I SUKSESSHËM (sipas vizionit kur’anor dhe studimeve bashkëkohore)
[1] Shih versionin online të këtyre fjalorëve në: https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/;
[2] Shih: Tevel-lî el-kijadeh: fennu el-kijadeti el-askerijjeti ve ilmuha – Kolonel Samuel Hejz & Lieutenat Kolonel William Tomas. Përktheu: Sami Hashim. El- muesesetu el-arabijjetu li eddirasat ve enneshr, ed. 2, 1989, f. 18-19. Shih edhe: Leadership – Theory and Practice, Peter G. Northhouse, 7th edition, Sage Publications, Los Angeles, USA, 2015, pg: 27-30; Army leadership – Be, Know, Do, Headquarters Department of the Army – Washington DC, 31August 1999, pg: 1-4; Military leadership – In pursuit of Excellence – 6th Edition, Edited by: Robert L. Taylor, William E. Rosenbah, Eric B. Rosenbah, Part 1, pg: 7.
