PIKA E PARË: QËNDRIMI I TIJ NDAJ SHPIRTIT [1] DHE FENOMENIT TË VDEKJES
Drejtori i Konferencës, historiani dhe studiuesi Ibrahim Hoxha, thekson se një herë, Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu ka prezantuar në një takim, në një qytet ku është biseduar dhe shqyrtuar çështja e shpirtit. Hoxhallarët e atij qyteti mendonin se shpirti është çështje materiale dhe me vdekjen e njeriut, ai del nga trupi në formë të avullit ose tymit dhe se ky shpirt shkon tek Allahu i Madhërishëm dhe ruhet deri kur t’i kthehet pronarit të vet në Ditën e Kijametit. Kur Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, dëgjon këtë thënie, iu thotë: “Jo, nuk është ashtu siç thoni, ngase shpirti nuk është diçka e ndarë nga trupi. Shkaku i vdekjes së trupit është ndërprerja e funksionimit dhe lëvizjes së gjymtyrëve dhe organeve: Nëse nuk merr frymë njeriu, nuk lëvizë dhe kjo është vdekja!!!”
Të gjithë ata që ishin prezent u habitën nga ky sqarim i fenomenit të vdekjes nga Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu.[2] Ky definicion i vdekjes, ose ky sqarim i mënyrës së vdekjes në këtë formë nuk është i saktë, nëse merren parasysh argumentet e Kur’anit dhe Sunnetit, si dhe faktet që i theksojnë dijetarët e mëdhenj të kalibrit të Ibn Kajjim El-Xheuzijut në librin e tij: “Er-Ruh” ( الروح )(Shpirti). Sipas këtyre fakteve, njeriu është i përbërë nga shpirti e trupi dhe kur vdes, shpirti del e shkon te Krijuesi që të rikthehet në varrin e tij gjatë procesit të marrjes në pyetje të të vdekurit. Në çështjen e katërt të librit të tij ai shkruan: “A vdes shpirti apo vetëm trupi?”
Dhe në këtë kontekst, thotë:
“Njerëzit kanë mendime të ndryshme rreth kësaj çështje, një grup mendon se shpirti vdes dhe e shijon (vdekjen), ngase çdo gjë do ta shijojë vdekjen, ndërsa sipas një grupi tjetër shpirtrat nuk vdesin, por janë krijuar të përhershëm, ndërsa trupat janë ata që vdesin. Në këtë, ata mbështeten në disa hadithe që tregojnë për dënimin ose gjendjen e lumtur pas ndarjes nga trupi, derisa t’i rikthejë Zoti në trupa dhe sikur të vdisnin nuk do të përjetonin dënim ose shpërblim. Në këtë kontekst Zoti i Madhërishëm thotë: “Kurrsesi të mos mendoni se janë të vdekur ata që ranë dëshmorë në rrugën e Allahut, përkundrazi ata janë të gjallë duke u ushqyer te Zoti i tyre: Janë të gëzuar në atë që u dha Allahu nga të mirat e Tij, dhe atyre që kanë mbetur ende pa iu bashkuar radhëve të tyre, u marrin myzhde se për ta nuk ka as frikë dhe as që kanë pse të brengosen”.[3]
Më saktë është të thuhet se vdekja nënkupton ndarjen e shpirtit prej trupave dhe daljen e tij nga trupi, dhe nëse thuhet kështu, atëherë ai shijon vdekjen dhe nëse thuhet se shpirti shkatërrohet dhe zhduket, atëherë nuk vdes, por jeton pas krijimit në begati ose dënim[4]. Ekzistojnë shumë hadithe që vërtetojnë se shpirtrat ndahen nga trupi në momentin e vdekjes dhe se u rikthehen trupave për të jetuar në mirësi ose në dënim në varr. Këtë e vërejmë edhe te Ibn Kajjimi,[5] por këtu nuk kemi mundësi që të hyjmë në detaje. Të vërtetën e ndarjes së shpirtit nga trupi në momentin e vdekjes e ka theksuar edhe filosofi i madh, Ibn Sinâ, kur thotë se “Vdekja është ndarje e shpirtit nga trupi”,[6] dhe në këtë mënyrë bie teoria e Hoxhë Hasan Tahsinit mbi vdekjen. E vërteta në këtë çështje është se shpirti[7] është ekzistues i pavarur, por s’dimë se si duket, dhe në këtë kontekst, ajeti kur’anor është mjaft decid:
“Të pyesin për shpirtin, thuaj: “Shpirti është çështje e Zotit tim dhe juve u është dhënë pak dituri”.[8]
PIKA E DYTË: QËNDRIMI I TIJ NDAJ SHIUT
Pastaj, në të njëjtin takim është hapur edhe biseda e rënies së shiut dhe mënyra se si formohet shiu. Njerëzit janë përgjigjur se Zoti bën që shiu të bjer nga Mëshira e Zotit ndaj robërve të Tij. Mirëpo, në atë çast Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu reagon dhe u thotë: “Fenomeni i shiut është njësoj si fenomenet e tjera natyrore dhe është produkt i ligjeve të natyrës”.[9] Pastaj vazhdon Hoxhë Hasan Tahsini të sqarojë mënyrën e formimit të shiut, borës, breshrit dhe vesës.
Më pas, Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu vazhdon të argumentojë thënien e tij përmes disa eksperimenteve brenda dhomës ku ishin ulur. Gjatë eksperimentit në dhomë me disa instrumente e lëndë që i kishte pru me vete, u formuan pika uji në tavan të dhomës dhe filluan të bien në kokat e atyre, që ishin prezent aty. Të pranishmit, kur e panë një gjë të tillë, filluan të kërkojnë shpëtim e mbrojtje nga Zoti i Madhërishëm, duke thënë: “O Zot, na ruaj nga Hoxhë Hasan Tahsini i humbur dhe që i humb të tjerët e që është murted-i dalur nga feja, Zoti e mallkoftë!”; Ndërsa Hoxhë Hasan Tahsini buzëqeshte me ata që u pëlqente eksperimenti.[10]
Këtë thënie dhe këtë teori të Hoxhës e kundërshtojnë dhe e hudhin poshtë shumë ajete të qarta të Kur’anit, ku thuhet se rënia e shiut është nga Mëshira e Zotit të Madhërishëm, Ai shiun e lëshon kur të dojë, mbi kënd të dojë dhe ku të dojë:
“S’ka dyshim se vetëm Allahu e di kur të ndodhë Kiameti. Ai e di kur e lëshon shiun. Ai e di se ç’ka në mitra (të nënave), nuk e di kush pos Tij se çka do t’i ndodhë (çka do të punojë) nesër, dhe askush nuk e di, pos Tij, se në ç’vend (ose kohë) do të vdesë. Allahu është më i Dijshmi, më i Njohuri”.[11]
Në ajetet kur’anore vërtetohet në mënyrë kategorike e kundërta e fjalëve të Hoxhë Hasan Tahsinit rreth rënies së shiut dhe bubullimave e vetëtimave si çështje natyrore. Në këtë kontekst, në Kur’anin Fisnik thuhet:
- “Ndërkaq murmurima madhëron (Zotin një) me falënderimin (që i takon) e Tij, (e madhërojnë) edhe engjëjt nga droja ndaj Tij. E Ai dërgon rrufetë dhe me ato godet kë të dojë, ndërsa idhujtarët polemizojnë rreth Allahut, e Ai është ndëshkues i rreptë”.[12]
- “Edhe Ai është që i lëshon erërat myzhde në prag të Mëshirës së Tij (shiut) dhe Ne lëshuam prej qiellit ujë të pastër, që me të t’i japim jetë një toke të vdekur dhe që t’u japim të pinë atyre që i krijuam, kafshë e shumë njerëz”.[13]
Këto ajete vërtetojnë disa të vërteta:
- Zoti i Madhërishëm me Fuqinë dhe me Dëshirën e Vet na tregon vetëtimën, dhe këto gjëra i përkasin Zotit të Madhërishëm.
- Zoti i Madhërishëm i dërgon murmurimat me Fuqinë dhe me Madhështinë e Tij, e jo natyra, dhe kjo vërehet qartë kur thotë se Ai i dërgon.
- Vetëtima gjuan me urdhër të Zotit atë që do Zoti, dhe në këtë kontekst, në ajetin kur’anor thuhet:
- “A nuk ke parë se si Allahu drejton retë, pastaj i bashkon, i bënë grumbull ato dhe atëherë e sheh shiun se si rrjedh prej tyre. Ai lëshon prej së larti, nga retë e mëdha si kodra breshër dhe me të goditë këdo, e ia largon atij që do. Shkëlqimi i vetëtimës së dritës së resë gati se s’të merr të parit. Allahu bënë rrotullimin e natës e të ditës dhe në të gjitha këto ka fakte për ata që kanë të parit të shëndoshë”.[14]
- Zoti i Madhërishëm është Ai që zbret shiun nga qielli, e jo natyra ashtu siç mendonte Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu dhe bashkëmendimtarët e tij.
- Mendoj se këto ajete shumë qartë vërtetojnë të kundërtën e asaj që thoshte dhe e vepronte Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu rreth kësaj çështje dhe çështjeve tjera, që kundërshtojnë tekstet e Kur’anit Fisnik dhe hadithet e Pejgamberit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!)
PIKA E TRETË: QËNDRIMI I TIJ NDAJ FORMIMIT TË VETËTIMËS
Një ditë Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, rastësisht ndodhi po në të njëjtin fshat në Shqipëri, dhe në atë moment koha ndryshoi dhe qielli filloi të mbushet me re, dhe pastaj fillon të bjerë shi e të murmurojë dhe të vetëtojë, dhe në atë moment fshatarët fillojnë t’i luten Zotit që ta largoj prej tyre atë kohë të keqe, nga frika se ndoshta Zoti i dënon për shkak të ndonjë mëkati.
Ata po ashtu besonin se vetëtima është hekur i kuq nga zjarri që bie nga qielli ose gurë i zjarrtë, dhe kur Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu i pa se i luten Zotit për ta larguar prej tyre, iu drejtohet dhe u thotë: “Çka bëni, pse i luteni Zotit?” Ata i përgjigjen se duan që Zoti t’ua largojë atë të keqe, dhe në këtë përgjigje Hoxha reagon e u thotë: “Çka do ta detyrojë Zotin ta bëjë atë që ju kërkoni prej Tij?”
Ata i thonë se askush s’mund ta detyrojë, por vetë Ai nga Mëshira e Tij. Në atë çast Hoxha Hasan Tahsin Efendiu u thotë: “Zoti nuk e dërgon vetëtimën e as që e largon prej jush!” Kur e pyesin se kush mund ta largojë përveç Zotit, ai u përgjigjet: “Instrumentet dhe natyra shkaktojnë vetëtimën dhe ato janë burim i vetëtimës”. Në këto fjalë ata çuditen dhe i thonë: “Mjerë për ty, o Hoxhë, çka thua?!”
Pastaj vazhdon Hoxha dhe u thotë: “Sot do t’ua argumentoj atë që e them”, dhe rastësisht afër tij ishte një gomar me samar, dhe i pyeti ata: “A e shihni atë gomar atje?” Kur i thanë se po, ai u thotë: “Shikoni si do ta mbys gomarin me vetëtimë”. Njëri prej tyre i thotë që ta bëjë atë, dhe kështu Hoxha e lidhë një copë hekur në samarin e gomarit dhe kur del përsëri vetëtima e gjuan gomarin dhe në vend e mbytë. Në atë çast Hoxha u thotë: “A u bindët tash se Zoti nuk dërgon vetëtimën?” Njerëzit u larguan të habitur nga sjelljet e Hasan Tahsinit, ashtu siç habitem edhe unë me këto sjellje të Hoxhë Hasan Tahsin Efendiut!!![15]
PIKA E KATËRT: QËNDRIMI I TIJ NDAJ ALFABETIT ARAB
Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu kundërshtonte ashpër përdorimin e alfabetit arab, ashtu siç kundërshtonte edhe propozimin e disa të tjerëve që të aplikohet alfabeti latin, dhe për këtë shkak ai kishte zbuluar një alfabet të posaçëm për gjuhën shqipe, por për shumë arsye, shumë shokë të tij nuk e kishin pranuar propozimin e tij. Mbi idenë e tij për pranimin e këtij alfabeti, Jani Vreto, një studiues bashkëkohor, shqiptar i krishterë ortodoks, thotë se Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, kur refuzon idenë e alfabetit të tillë, thotë:
“Pejgamberi ynë ishte arab dhe fliste në gjuhën arabe, edhe Kur’ani është Shpallur në gjuhën arabe. Edhe unë e mësova arabishten dhe e lexoj Kur’anin shumë herë dhe ja këtu e kam me vete, dhe në të thuhet se Zoti i Madhërishëm ka dërguar për çdo popull pejgamber që ka folur në gjuhën e atij populli,[16] po ashtu Zoti i ka dërguar secilit popull pejgamber nga mesi i tij.[17]
Aty po ashtu theksohet se ndër shenjat e mëdha të ekzistimit të Zotit janë qiejt, toka, gjuhët e ndryshme dhe ngjyrat e llojllojshme.[18] Përveç kësaj edhe librat e shenjtë para Kur’anit Fisnik, si p.sh., Dhiata e Vjetër që është shkruar në gjuhën hebraike, ndërsa Dhiata e Re në gjuhën greke.
Pa marrë parasysh gjuhët e tyre, ende sot e kësaj dite respektohen, çmohen dhe shenjtërohen nga njerëzit. Ja ku është Kur’ani para jush dhe ja ku janë ajetet dhe suret që flasin për atë që u thashë dhe le t’i lexojë ai që njeh arabishten e të vërtetohet për vërtetësinë e fjalëve të mia. Kur’ani i konsideron të gjitha gjuhët të barabarta dhe se alfabetet e gjuhëve të tilla respektohen dhe vlerësohen. Muslimanët obligohen ta mësojnë arabishten për ta lexuar Kur’anin Fisnik në gjuhën origjinale, gjegjësisht në gjuhën arabe dhe pastaj obligohen që ta përkthejnë për ata që nuk e njohin dhe që nuk e kuptojnë gjuhën arabe”.[19]
PIKA E PESTË: MENDIMI I AUTORIT NDAJ KËSAJ ÇËSHTJEJE
Theksova më parë se edhe pse ekzistonte presion i madh politik ndërkombëtar e kolonialist për ndryshimin e alfabetit arab dhe pranimin e alfabetit latin, ulematë shqiptarë e pranuan dhe e mbrojtën këtë ide të alfabetit latin, dhe argumentonin me ajete kur’anore, ashtu siç ishte rasti i Hoxhë Hasan Tahsin Efendiut, me argumente racionale, ashtu siç argumenton hoxhë Hafëz Ali Korça dhe hoxhë Hafëz Ibrahim Dalliu, ku do ta vërejmë ma poshtë.
Unë them se pa marrë parasysh përpjekjet dhe qëndrimet e tyre rreth kësaj çështjeje që ishte aktuale në kohën e tyre, nuk duhet harruar faktin se gjuha arabe është gjuha e Kur’anit dhe gjuha e Pejgamberit tonë Muhamedit a.s. ( Paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të !), dhe se ajo ka vlerë më të madhe se gjuhët dhe alfabetet e tjera në botë, dhe kjo nuk nënkupton urrejtjen dhe nënqmimin e gjuhëve të tjera botërore, përkundrazi… ngase Zoti i ka krijuar gjuhët si mjet për të komunikuar dhe për t’u njoftuar popujt e botës në mes vete.
Pra, gjuha arabe e ka vlerën e vet, për shkak se Kur’ani Fisnik është shpallur në këtë gjuhë dhe se Pejgamberi ynë (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!), që na ka përcjellë Kur’anin është arab, hashimit dhe kurejshit. Pra, në bazë të këtyre vlerave arabishtja gëzon autoritetin e vet, por nuk do të thotë se arabët janë më të vlefshëm se të huajt, këtë gjë e vërteton edhe ajeti kur’anor në suren El Huxhuratë:
“O ju njerëz, vërtetë Ne ju krijuam juve prej një mashkull dhe një femre, ju bëmë popuj dhe fise që të njiheni ndërmjet vete, e s’ka dyshim se tek Allahu më i ndershmi ndër ju është ai që më tepër është ruajtur (këqijat) e Allahut është shumë i dijshëm dhe hollësisht i njohur për çdo gjë”.[20]
“Arsyeja që u jep vlerë, Zoti e di më mirë, është fakti që Zoti ju dha gjuhë, moral e vepra. Përveç kësaj, vlera është nga dituria ose nga vepra e mirë. Dituria ka parim dhe është fuqi e intelektit për të kuptuar dhe mësuar përmendësh, kurse fuqia e logjikës është fuqia e të shprehurit dhe ekspresivitetit. Arabët janë më të kuptueshëm, më të aftë për të mësuar përmendësh, dhe më të aftë në rrëfim e ekspresivitet, ndërsa gjuha e tyre është gjuha më e përkryer dhe më e dalluar në nocione.
Vepra mbështetet në moral që nënkupton instinktet e krijuara në shpirt dhe instinktet e tyre janë më të devotshme se instinktet e të tjerëve.
Ata janë më afër bujarisë, dorëdhënies, trimërisë dhe besnikërisë se të tjerët. Para Islamit kishin natyrë që pranonte të mirën, por të devijuar nga veprat, ngase nuk kishin dituri të shpallur, as sheriat hyjnor e as që dinin shkencë, kurse në mesin e tjerëve kishte njerëz që kishin libra të shpallur, fjalë pejgamberësh, por u humbën nga dobësia e zemrave të tyre dhe instinktet e tyre të këqija. Dituria e arabëve,[21] përbëhej nga poezi e fjalime, njohuri rreth rrjedhës e ditëve të kaluara si dhe dinin atë për të cilën kishin nevojë në jetën e tyre për t’u orientuar me yje e të luftojnë.
Kur e dërgoi Zoti Muhamedin (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) me udhëzim pas një rruge të rëndë, Zoti i shndërroi nga traditat e xhahilietit që ua kishin mbuluar instinktin e zemrave të tyre në një instinkt të ri, të pastër e të udhëzuar. Në këtë mënyrë ata u bënë të përkryer në bazë të përkryerjes që ua zbriti Zoti i Madhërishëm, “bëri tokën të pëlleshme pasi ishte tokë e thatë dhe e fëlliqur përplot derra e egërsira, ku drunjtë filluan të mbijnë sikur asnjëherë më parë, dhe në këtë mënyrë, muhaxhirinët dhe ensarët u bënë krijesa më të rëndësishme e më të vlefshme përpos pejgamberëve a.s.( Paqja dhe mëshira e Allahut qoftë mbi ta ! ), dhe u bënë njerëzit më të mirë pas tyre ato gjenerata, të cilat do të veprojnë mirë deri në Ditën e Kiametit, si nga arabët ashtu edhe nga të huajt. Zoti e di më së miri, dhe falënderimi i takon vetëm Allahut. Zoti e mëshiroftë Pejgamberin tonë dhe Familjen e tij!…[22]
Këtë që e cituam më sipër nga fjalët e Shejhul-Islamit, Ibn Tejmijes (Zoti e mëshiroftë!) është pikëpamja e tij rreth kësaj çështjeje, dhe këtu, patjetër më duhet ta theksoj një të vërtetë se vlerësimi i popujve në baza nacionale apo gjuhësore nuk është cilësi e Islamit, nëse nuk veprohet sipas Sheriatit të shpallur të Zotit dhe Sunnetit të vërtetë të Pejgamberit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) Begatitë dhe vlerat e një populli varen nga fakti se sa ata e praktikojnë Sheriatin e Zotit të Madhërishëm, qofshin ata arabë apo joarabë.
PIKA E GJASHTË: KRITIKË E SHKURTËR NDAJ MENDIMEVE TË HOXHË HASAN TAHSIN EFENDIUT
Këto ishin disa qëndrime të këtij Hoxhe të perëndimizuar dhe me ide iluministe. Pamë qartë drejtimin dhe doktrinën e tij filosofike gjysmë ateiste, gjatë shqyrtimit dhe analizimit të disa çështjeve dhe fenomeneve fetare e shkencore. Kjo doktrinë filosofike është e rrezikshme, ngase e largon Shpalljen nga intelekti dhe mohon cilësitë e Zotit të Madhërishëm, gjegjësisht cilësinë e hyjnisë së Zotit të Madhërishëm, i Cili një herë i krijon krijesat, pastaj kujdeset për furnizimin dhe lëvizjen e tyre.
Kjo është domethënia e faktit se Allahu është Zoti i njerëzve, i rregullon çështjet e tyre dhe e përmirëson gjendjen e tyre. Kur i ka krijuar Zoti i Madhërishëm krijesat, nuk i ka lënë në fatin e tyre ose në mëshirën e natyrës së pashpirt dhe ligjeve të saja. Në këtë kontekst, në Kur’anin Fisnik thuhet:
“Ai që përsosi krijimin e çdo sendi, e krijimin e njeriut e filloi nga balta”.[23]
“Dhe i Cili përcaktoi e orientoi”.[24]
- Në dialogun në mes Musait dhe Faraonit thuhet:
“Ai tha: “Si është gjendja e popujve të mëparshëm?” Musai (tha): “Dija për atë është te Zoti im, e i shënuar në një Libër. Zoti im nuk gabon e as nuk harron. (Zoti im) i cili për ju e bëri tokën si djep, për të mirën tuaj hapi rrugë nëpër të, lëshoi shi prej së larti, e kjo mundësoi që të mbijnë bimë të llojeve të ndryshme”.[25]
- Rreth shpërndarjes së furnizimit në Kur’an thuhet:
“Nuk ka asnjë gjallesë në tokë që Allahu të mos ia ketë garantuar furnizimin e saj. Ai e di vendbanimin dhe vendstrehimin e saj (pas vdekjes). Të gjitha (këto) janë në Librin e Njohur (Leuhi-Mahfudh).”[26]
- Si mund të vlerësohet një doktrinë dhe si mundet që Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu të thotë se Zoti i Madhërishëm është Krijuesi i krijesave, e pastaj ndërpret çdo ndërhyrje të Tij , që të lëvizin sipas ligjeve natyrore speciale biologjike e fiziologjike, kur dihet se Zoti i Madhërishëm thotë:
“Atij nuk mund t’i fshihet as në qiej e as në tokë sendi sa grimca e as më i vogël, e as më i madh, vetëm se janë të regjistruar në Librin e qartë”.[27] Zoti di çdo gjë, madje edhe atomin që është grimcë më e vogël.
- Si mund të pranohet thënia se natyra ka ligjet e veta specifike të zhvillimit dhe lëvizjes jashtë Dijes së Zotit, Fuqisë dhe Dëshirës së Tij? Në këtë kontekst, Zoti i Madhërishëm thotë:
“Ai di çka ka në tokë dhe në det. Ai e di për çdo gjeth që bie, dhe s’ka kokërr në thellësi të tokës, s’ka të njomë dhe s’ka të thatë që nuk është (shënuar) në Librin e qartë (Leuhi-Mahfudh)”.[28]
Kush e ngjallë tokën ose natyrën e vdekur me shi? Athua nga vetvetiu ngjallet? A vetë i nxjerr frytet pa ndonjë faktor tjetër, mendoj pa Fuqinë e Zotit të Madhërishëm?!
Nëse thonë po, atëherë ne pajtohemi me ta, e nëse thonë jo, atëherë ne s’kemi të bëjmë me ata dhe do t’i kundërshtojmë deri në Ditën e Kiametit, ne punojmë të pavarur dhe larg tyre, dhe ne jemi të pastër në krahasim me ata, ngase ata i mohojnë ajetet e shumta të Kur’anit që konfirmojnë të kundërtën nga ajo që thonë e që besojnë. Në këtë kontekst në suren Fussilet, Zoti i Madhërishëm thotë:
– “Nga argumentet e Tij është edhe toka që ti e sheh atë të thatë (shkretëtirë) e kur Ne i lëshojmë asaj shiun, ajo gjallërohet e shtohet. E, s’ka dyshim se Ai që e ngjalli atë, do t’i ngjallë të vdekurit, pse Ai ka mundësi për çdo gjë”.[29]
– “E ti e sheh tokën e tharë – të vdekur, e kur Ne ia lëshojmë asaj ujin, ajo gjallërohet, shtohet dhe nga të gjitha llojet rritë bimë të këndshme”.[30]
– “E në tokë, copa sipërfaqesh, të ngjitura njëra me tjetrën, kopshte të hardhisë të mbjella (të llojllojshme) dhe hurma (bimë këto) që janë të degëzuara në shumë trupa dhe jo të degëzuar (nga një filiz), e të gjitha ujiten nga një ujë, dhe Ne shijen në ngrënie të frutave të tyre e kemi dalluar njërën prej tjetrës. Edhe kjo dëshmon me argumente për njerëzit e mençur”. [31]
E vërtetë është se ata që pranojnë teorinë se natyra e vdekur kujdeset për veten dhe për sistemin e vet, janë njerëz që nuk kuptojnë, ngase sikur të mendonin pak, do të shihnin naivitetin e ideve që përkrahin.
Këtu, nuk kemi vend të theksojmë ajete tjera nga Kur’ani Fisnik që i refuzojnë dhe shkatërrojnë idetë e tilla filosofike, materialiste, të pashpresa dhe që janë larg të së vërtetës. Qëllimi ishte që të njihemi me ithtarin dhe pionerin kryesor të kësaj doktrine të devijuar te shqiptarët dhe mjafton me kaq që t’i kuptojmë disa karakteristika të kësaj doktrine. S’ka dyshim se kjo doktrinë, është doktrinë që nuk mund të pranohet për t’i kuptuar të vërtetat e Kur’anit Fisnik.
Në këtë studim përfituam njohuri historike të këtij drejtimi dhe të kësaj doktrine në kohën bashkëkohore, dhe s’ka dyshim se ka shkrime e punime të hulumtuesve dhe studiuesve tjerë shqiptarë që janë marrë me këtë çështje studimore, e që janë më të drejtë dhe më afër të së vërtetës objektive, që nuk karakterizohen me devijim e ateizëm.
Edhe pse jetuan në kohën e Hoxhë Hasan Tahsin Efendiut, dalloheshin shumë nga Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, ngase Hoxha ishte nën ndikimin e filosofisë perëndimore franceze, ndërsa ata qëndruan besnikë ndaj parimeve të shëndosha të besimit dhe mendimeve të tyre, pa kurrfarë ndikimi, si p.sh., hulumtuesi i njohur dhe orientalisti shqiptar, Haki Sharofi, i cili jetoi në fillim të shek. XX. Në këtë kontekst, ai thotë:
“Studimi i shkencave natyrore nuk ndalohet në Kur’an, por është obligim, ngase ai që e njeh Zotin e Madhërishëm nëpërmes gjurmëve dhe argumenteve të gjithësisë është më i vlefshëm dhe më i respektuar se ai që e njeh nëpërmes imitimit dhe është i verbër”.[32]
Filosofi dhe orientalisti [33] i njohur shqiptar, Ferit Vokopola, flet për idetë reformiste dhe emancipimin e gruas, por nuk i përket doktrinës së devijuar dhe as nuk mahnitet nga qytetërimi perëndimor francez, ashtu siç ndodhi me Hoxhë Hasan Tahsinin, dhe në këtë kontekst thotë:
“Besimi im islamik është burim dhe promotor i qytetërimit, kapitalit dhe fryteve të tij, mësues i njerëzimit, prijës i progresit dhe lulëzimit, përkrahës, nxitës dhe urdhërues për të kërkuar diturinë dhe njohurinë, shtyllë e moralit dhe edukatës, shkatërrues i injorancës dhe errësirës!… Ne kërkojmë përmirësimin dhe shfrytëzimin e kësaj bote ashtu siç kërkojnë që t’i përmirësojnë veprat për të përfituar lumturinë e ahiretit”.[34]
Qëllimi ynë në këtë studim është argumentimi i ekzistimit të personaliteteve shkencore orientaliste në kohën bashkëkohore që i përjetonin të njëjtat rrethana dhe sfida, të cilat i përjetoi edhe Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, por pa pranuar doktrinën e devijuar filosofike perëndimore që e kishte pranuar Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu.
Ndoshta për këtë, kishte ndikuar atmosfera e ndryshme që ekzistonte në qarqet e atëhershme shkencore. Mendimtarët e tillë objektivë jetuan nën hijen e shkencave të pastra shqiptare islame, ndërsa Hoxhë Hasan Tahsin Efendiu, për fat të keq kishte jetuar në një ambient të prishur, labil dhe steril shkencor.
Prof. Dr. Hfz. Hajredin HOXHA
TEFSIRI DHE MUFESSIRËT SHQIPTARË NË KOHËN BASHKËKOHORE
(SHEK 19-20)
[1] VËREJTJE: “Këto fjalë që i theksoj për Hoxhën Hasan Tahsin Efendiun janë thënë në Konferencën e mbajtur në Tiranë. Unë personalisht nuk kam hasur diçka të shkruar nga lapsi i Hoxhës dhe, për këtë shkak, edhe unë do të mbështetem në atë që thanë hulumtuesit në atë Konferencë, ndërsa shumë do kisha dashur që qëndrimet e tilla të kishin qenë të regjistruara e të shkruara në librat e Hoxhë Hasan Tahsinit që të jemi më të qetë dhe më të sigurtë nga thëniet tona…”
[2] Po aty, f. 131-154.
[3] Ali Imran, 169-170.
[4] Ibn Kajjim El-Xheuzij, Ebu Abdullah Muhamed ibën Ebi Bekre Ed-Dimeshkij, “Er-Ruh”; recensoi dr. Sejjid Xhemili, Darul-kitabil-arabij, Bejrut, Liban, bot. I, 1994, 70-71.
[5] Po aty, f. 97-98.
[6] Dr. Ali Iljazi, “Kur’ani dhe shkenca bashkëkohore”; Gjakovë, 2000; 455.
[7] Mbi shpirtin më gjerësisht shih: Ali Xhunda Muhamed Shafi’ij, “Hashijetul-imam El-Bejxhuri ala xheuheretit-teuhid el-musemma Tuhfetul murid ala xheuheretit-Teuhid”; Universiteti i Ez’herit, Darus-Selam, bot. I, 2002; 266-269.
[8] El-Isra’a, 85.
[9] Po aty, punimi i hulumtuesit dhe historianit Ibrahim Daut Hoxha , f. 131.
[10] Po aty, f. 132.
[11] Lukman, 34.
[12] Er Ra’d, 13.
[13] El Furkan, 48-49.
[14] En-Nur, 43-44.
[15] Po aty, f. 132-133. Këtë ngjarje e transmenton historiani Ibrahim Daut Hoxha nga disa personalitete që kishin jetuar në kohën e Hoxhë Hasan Tahsin Efendiut, ndërsa më gjerësisht shihi punimet e Konferencës.
[16] Autori nuk thekson ajetin, por mendoj se ai kishte për qëllim ajetin kur’anor:
“Nuk kemi dërguar asnjë pejgamber përpos në gjuhën e popullit që t’ua sqarojë…” (Ibrahim, 4).
[17] Siç duket ka për qëllim ajetin:
“Ne të dërguam ty me atë që është e vërtetë, lajmërues, qortues, e nuk pati asnjë nga popujt që nuk pati të dërguar.” (Fatir, 24).
[18] Siç duket ka për qëllim ajetin:
“Nga argumentet e Tij është krijimi i qiejve e i tokës, ndryshimi i gjuhëve tuaja dhe i ngjyrave tuaja. Edhe në këtë argument për njerëz.” (Er-Rum, 22)
[19] Po aty, f. 75-76.
[20] El Huxhurat, 13.
[21] Këto fjalë i përmend Shejhul-Islam Ibni Tejmijje rreth vlerës së arabëve dhe dashurisë ndaj tyre, si p.sh.: “Duani arabët për tre arsye: Se unë jam arab, se Kur’ani është arabisht, se banorët e Xhenetit do flasin arabisht dhe gjuha e Xhennetit është arabishtja”; Imam Axhluni thotë se Taberaniu, Hakimi, Bejhekiu e të tjerë, transmetojnë nga Ibn Abasi me transmetim të shkëputur e të dobët. Edhe Taberaniu ka transmetuar nga Ebu Hurejre hadith (merfu’ë) me fjalët se: “Unë jam arab, Kur’ani është arabisht dhe gjuha e xhenetlinjve është arabishtja”; edhe pse ky hadith është i dobët, përsëri është më i fortë se hadithi i Ibn Abasit. Po ashtu edhe Ebu Shejhu transmeton hadith me sened të dobët (merfu’u) nga Ebu Hurejrja, me fjalët: “Doni arabët dhe ruani ata, qëndrimi i tyre është dritë në Islam, ndërsa zhdukja e tyre është errësirë në Islam”. Darakutni transmeton nga Ibën Umeri me fjalët: “Dashuria ndaj arabëve është besim, ndërsa urrejtja e tyre është hipokrizi”. Shih El-Mektebetul-Elfijjetu lis-sunnetin-Nebevijjeti, nga Xhemijjetu ihjait-turathil-arabij, Aman, Jordan, Keshful-hafai ve muzilul-ilbasi amma ushtuhire minel-ehadithi ala elsinet-nasi, Muhamed Axhluni Xherahi; Bejrut, Muessesetu li-risaliti, bot. 4,1405 hixh, vëll. 1, f. 414-415.
[22] Ahmed Ibn Tejmijje, Abdulhalim Ebu Abbas, “Xhamiur-Resail”; recensim i dr. Muhamed Reshad Refik Salim, Egjipt, pa vit të botimit, vëll. 1. F. 287; Mustafa Sabri, “Muhtesar meukiful-akli vel-ilmi vel-alemi min Rabbil-alemin ve rusulihi”; i quajtur me titullin: “El-kaulul-faslu bejnel-ledhine ju’minune bil-gajbi vel-ledhine la ju’minunë”; Darus-Selam, Mektebetun-Nur, 1186 hixh. f. 115, 117, kapitulli “Kush thotë se unë jam arab ose turk së pari, e më pas thotë se jam musliman, ai nënçmon pejgamberinë”.
[23] Es-Sexhde, 7.
[24] El-A’la, 3.
[25] Ta-ha, 51-53.
[26] Hud, 6.
[27] Es-Sebe’e, 3.
[28] El-En’am, 59.
[29] Fussilet, 39.
[30] El-Haxhxh, 5.
[31] Er-Ra’d, 4.
[32] Shih punimet e Konferencës Ndërkombëtare që u organizua në Shqipëri me rastin e përkujtimit të profesorit të njohur Haki Sharofi: Haki Sharofi dhe veprat e tij: Kumtesa, shkrime origjinale dhe përkthime, Botime të A.I.I.T.C., Tiranë 2000, 40.
[33] VËREJTJE: Kur e përdorim termin “orientalizëm” ose “orientalizëm shqiptarë”, duhet të mos mendojmë se ka të njëjtin kuptim si ai i orientalizmit të perëndimorëve. Orientalizmi në kohën bashkëkohore te shqiptarët nënkupton atë që studion dhe njeh tre gjuhët orientale: arabishten, turqishten dhe persishten. Ky term po ashtu ka të bëjë edhe me atë që përkthen e shkruan për trashëgiminë letrare arabe, perse e turke, dhe në asnjë mënyrë nuk nënkupton konceptin e keq të orientalizmit që perëndimorët, të cilët e studiojnë gjuhën arabe ose perse, me qëllim që t’i devijojnë dhe shtrembërojnë tekstet e Kur’anit dhe Sunnetit. Pra, orientalizmi shqiptar ka domethënie të pastër e të ndritshme përkundër orientalizmit perëndimor.
[34] “Haki Sharofi dhe Vepra e tij”; 58-59.
