Kjo pjesë ndërlidhet me pjesën e kaluar, ndaj dhe për këtë shkak, këtu nuk u ndala më gjatë, por do t’i theksoj vetëm disa ide të profesor Sejjid Kutubit në të cilat vërehet aspekti i da’vetit dhe metoda hyjnore që kishte kujdes ndaj gjendjes së arabëve dhe njerëzve në përgjithësi. Pra, ai merr çdo parim një nga një dhe i transferon ata dalëngadalë, përkatësisht çdo parimi i qaset veç e veç.
Në vijim do të shohim zbërthimin e profesor Sejjid Kutubit që i bën çështjes së formimit të Ummetit si shtyllë mjaft e rëndësishme, si dhe kujdesin e ndërmarrë ndaj situatës së dëgjuesëve. Në këtë kontekst ai (Zoti e mëshiroftë!) thotë:
“Kur’ani, me këtë besim bënte një betejë specifike, dinamike e realiste. Forma e “teorisë” nuk përputhet me këtë formë që i përshtatet realitetit të situatës aktuale, ngase kjo formë dinamike ballafaqohej me pengesa, sfida, refuzime psiqike e realiste që ishin në shpirtërat e gjallë dinamik.
Dialogu teorik që zhvillohej kohëve të fundit nuk mund të përputhet me apolegjetikën203. Kur’ani i drejtohej realitetit njerëzor dhe të gjitha formave dinamike. Ai u drejtohet të gjithë njerëzve në bazë të këtij realiteti.Nga ana tjetër, as “teologjia” nuk është formë e përshtatshme.
Besimi islam edhe pse është besim, përfaqëson besimin që ka të bëjë me metodën e jetës së realtë dhe aplikimit praktik dhe nuk ka të bëjë me formën e kufizuar të hulumtimeve teorike e atyre teologjike!
Islami e ndërton besimin në ndjenja të shoqërisë islame dhe zhvillon betejë të ashpër me xhahilijetin që është për rreth tyre, në brendinë, moralin dhe në jetën e tyre të realtë. Pra, besimi u ndërtua në këtë mënyrë, e jo në:
– formë teorike
– formë teologjike, dhe:
– formë të dialogut apologjetik;
– por në bazë të formimit sistematik dhe të drejtpëdrejtë të jetës.
Sipas mendimit tim, këto fjalë që u theksuan pak më lartë, nuk kanë qenë të njohura në këtë formë për komentatorët(mufessiret) e vjetër, gjegjësisht ata të periudhave të mëhershme. Profesor Sejjid Kutubi kishte qëndrim të tillë dhe ariti në këto konkluzione, ngase ai e njihte mjaft mirë qytetërimin perëndimor, meqë thellë e kishte studiuar dhe në fund kishte arritur në përfundim se mësimi i fesë, shqyrtimi dhe zbërthimi i saj në Perëndim bëhej në formë teorike e filosofike ose në formë teologjike, dhe mu per këtë arsye ata kanë mendime të trubullta për religjionin në përgjithësi.
Por e ardhmja është në dorë të Allahut xh.sh. dhe në favor të Muslimanëve, dhe se për momentin perëndimi eshte duke kaluar fazën e transformimit te devijuar të fesë Krishtere në fazën reale dhe të saktë të religjionit Islam.
Komentimi i devijuar kishte ndihmuar që të përfitohen rezultate negative e të kundërshtohen dijetarët e asaj kohe me vrasje dhe djegie për shkak të ndikimit negativ të kishës në shkencë, ndaj dhe pikërisht për këtë shkak kishte mendim specifik rreth kësaj çështje dhe vazhdimisht thoshte se Islami dhe da’veti islam nuk ishin sikur da’vetet e zbrazëta dhe boshe në Perëndim. Për këtë shkak, ai ju jep thirrësve parime metodologjike të pastërta e të ndritshme, sipas parimeve që i ka kjo fê, dhe në këtë kontekst, thotë:
“Është e domosdoshme për thirrësit muslimanë që të kuptojnë natyrën e kësaj feje dhe metodën e saj në lëvizje, ashtu siç sqaruam… për të kuptuar se periudha e formimit të besimit, e cila ishte më e gjatë në periudhën mekase nuk ishte e ndarë nga periudha e formimit praktik të lëvizjes islame dhe nga formimi i shoqërisë reale islame… Ngase:Nuk ishte periudhë e mësimit dhe studimit të “teorisë”.
Pra, periudha e ndërtimit të besimit duhet të zgjatë dhe të ecë dalëngadalë, thellë dhe fuqishëm si dhe nuk duhet të jetë vetëm periudhë e studimit teorik të besimit, por, duhet të jetë periudhë e komentimit të kësaj periudhe në formë dinamike, e cila përfaqësohet në ndjenja të formuara sipas këtij besimi”.
Nga fjalët paraprake të profesorit kuptojmë metodën e tij të të kuptuarit të ajeteve të da’vetit, dhe vërejmë se kjo metodë i kritikon ashpër metodat bashkëkohore perëndimore të mësimit të Islamit, ngase metodat e tyre mësimore akoma janë teorike ose teologjike dhe nuk kanë teë bëjnë me anën praktike asgjë. Profesori e sqaron dekadencën e kësaj metode dhe thotë se Islami nuk mund të studiohet e të mësohet në bazë të kësaj metode, ngase Zoti i Madhërishëm dëshiron që në të njëjtën kohë, me një besim të tillë të formojë shoqëri në të cilën besimi do të jetë realitet praktik i saj. Pra, thirrësit e sotshëm duhet ta aplikojnë këtë metodë teorike dhe praktike për të kuptuar da’vetin.
Nga ajo që u tha rreth metodës së profesor Sejjid Kutubit, nënkuptohet se në shqyrtimin dhe në aplikimin e rregullave të Sheriatit në të kuptuarit e ajeteve të da’vetit, nuk duhet të shpejtohet me rezultatet, posaçërisht gjatë periudhës së formimit të Ummetit dhe përgatitjes së tij në formë të plotë. Pra, thirrësit duhet të kuptojnë këtë metodë gjatë da’vetit të tyre në Zotin e Madhërishëm.
Në këtë kontekst, profesor Sejjid Kutubi thotë:
“Kjo është natyra e kësaj feje, ashtu siç nënkuptohet nga metodat e “Kur’anit mekas”, patjetër duhet ta kuptojmë tamam ashtu siç duhet këtë fê, ndaj dhe nuk duhet ta ndryshojmë për shkak të dëshirave të shpejta e të dështuara, gjegjësisht para formave teorike njerëzore!
Me këtë natyrë e formoi në fillim Ummetin islam dhe me të do ta formojë Ummetin sa herë që do të ndihet nevoja për të dalë në skenë, ashtu siç e nxorri Zoti i Madhërishëm për herë të parë.”
Ndokush mund të thotë se nga aspekti teorik e kuptuam se Kur’ani Fisnik e përdori parimin e gradualitetit dhe pati kujdes ndaj gjendjes së atyre që po thirren në Islam në Gadishullin Arab, për t’i eliminuar konceptet e ndryshme xhahilite, por ne nuk shohim ndonjë shembull të gjallë konkret dhe praktik të fjalëve që u thanë deri tani. Pra, si e kuptoi dhe si e zbërthen Sejjid Kutubi (Zoti e mëshiroftë!) këtë çështje?
Në përgjigje të kësaj pyetjeje them se profesor Sejjid Kutubi e sqaroi metodën e të kupuarit të tij të ajeteve me shembuj konkret… Këtu vërehet metoda dhe mënyra e tij neë zbërthimin e ajeteve të da’vetit hap pas hapi.
Në tefsirin e ajeteve kur’anore: “Dhe nga ajo që krijoi Ai prej të lashtave dhe prej kafshëve shtëpiake, ata (idhujtarët) e ndanë një pjesë për Allahun dhe thanë: “Kjo është për Allahun, mendonin ata, e kjo është e idhujve tanë”. (El En’amë, 136) dhe ajeti:
“Dhe kjo është rruga (feja) ime e drejtë (që e caktova për ju), pra, përmbajuni kësaj, e mos ndiqni rrugë të tjera e t’ju ndajnë nga rruga e Tij.Këto janë porositë e Tij për ju, ashtu që të ruheni.” (El En’amë, 153);
Profesor Sejjid Kutubi në fillim i sqaron qëndrimet dhe besimet e idhujtarëve, pastaj vazhdon e flet për mënyrën se si Kur’ani i zbërthen besimet e tilla të kota në të lashta, në kafshë e në fëmijë dhe më pas, në këtë kontekst, thotë:
“ Kjo ishte nga aspekti i përgjitshëm, ndërsa nga aspekti i posaçëm, Kur’ani zhvillonte nëpërmjet këtij besimi betejë dinamike e të realtë kundër destruktivëve të instinktit që ishtë në shpirtërat e realtë të njerëzve. Pastaj, ai nuk formonte ‘teori’ që përshtatej me realitetin e tillë present por zhvillonte një sfidë kundër pengesave, përkufizimeve dhe barrierave psiqike që ishin në shpirtërat dinamik.
Dialektika iluzore që u zhvillua në kohët e mëvonshme nëpërmes apologjetikës nuk ishte dicka e përshtatshme. Islami gjithashtu ballafaqohej me një realitet të plotë njerëzor në të gjitha aspektet vitale dhe i drejtohej qenies njerëzore brenda realitetit të tillë. As ‘’teozofia’’ nuk ishte formë e përshtatshme sepse besimi islam ka të bëjë me metodën e jetës së realtë dhe me aplikimin praktik e jo me sferat e ngushta me të cilat merren hulumtimet teorike teozofike.
Kur’ ani e formoi besimin në brendinë e shoqërisë muslimane, dhe me popullin e tillë zhvilloi betejë të madhe kundër rrënjëve të xhahilijetit që ishin përhapur në brendi, në sjellje e në realitet. Në këtë atmosferë u formua besimi e jo në formë teorike, as në formë teozofike e as në formë të dialektikës apologjetike. Besimi i tillë formoi një sistem të drejtpërdrejtë të jetës që prezentonte shoqërinë islame. Shoqëria islame dhe konceptet e tyre të besimit u zhvilluan brenda këtij koncepti objektiv për të ç’rrënjosur xhahilijitetin si sistem… Zhvillimi i tillë ishtë një formë e plotë e formimit të besimit dhe jetës… Metodologjia e islamit e përfaqësonte natyrën e tillë…
Ithtarët e da’vetit islamik obligohen që të kuptojnë natyrën e kësaj feje dhe metodën e lëvizjes së një mënyre të tillë, për të kuptuar se periudha e formimit të besimit gjatë shpalljes në Mekke nuk ka qenë e ndarë nga perioudha e formimit praktik të lëvizjes islame dhe nga realiteti objektiv i shoqërisë islame. Kjo periudhë nuk kishte të bëjë me studimin e ndonjë “teorie’’ por ishte periudhë e formimit të besimit, shoqërisë, lëvizjes dhe ekzistencës objektive. Kështu duhet vepruar sa herë që duhet ripërtrirë një formim të tillë…Kështu duhet të zhvillohet periudha e formimit të besimit dhe hapat e tillë kështu duht të ecin thellë, fuqishëm e ngadalë.
Periudha e formimit të besimit nuk duhet të jetë vetëm periudhë e studimit teorik të besimit por edhe ngjallje e një çështjeje të tillë që ka të bëjë me ndjenjat e këtij besimi, të kësaj shoqërie dhe me zhvillimin e vet besimit të tillë. Kjo lëvizje realiste sfidon xhahilijitetin, zhvillon betejë kundër ndjenjave të tilla për të formuar besim të gjallë dhe për të zhvilluar një progres dinamik nëpërmes sfidimit të tillë.Poashtu është gabim trashanik që të paramendohet islami si një teori që duhet studiuar vetëm si teori apo si kulturë.
Nga metodologjia, bindja dhe parimet e profesorit (Zoti e mëshiroftë) kundër koncepteve dhe besimeve të kota xhahilite, nënkuptojmë se ai nuk pranonte shpalljen dhe metodën e Kur’ anit vetëm si teori ose si teozofi por si sfidë dinamike përballë pengesave dhe koncepteve xhahilite. Pra, ai zhvillonte një betejë dinamike kundër koncepteve, besimeve dhe riteve të tilla.
“Kur’ani, në strukturën e vet, eci në bazë të kësaj metode me hapa të ngadalshëm, të gjatë e preciz…
* Ai (Kur’ani) konfirmoi disfatën e atyre që i vrasin fëmijët e tyre nga mendjelehtësia e injoranca dhe të cilët u privuan nga furnizimi që u dha Zoti, duke trilluar kundër Zotit, dhe kështu, tregon humbjen e tyre absolute për shkak të koncepteve dhe thënieve të tilla që ia atribuojnë Zotit, pa pasur fare dituri.
* Pastaj, ai ua tërhjeq vëmendjen dhe u tregon se Zoti ua ka dhënë pasurinë që e kanë dhe se Ai u ka krijuar kopshte që kanë bimë të ngritura lartë dhe të rrafshta e të shtrira për toke. Ai ua krijoi të gjitha këto begati.
Ai që furnizon është i Vetmi që posedon dhe se vetëm ai u dhuron pasuri të tilla. Në këtë kontekst, përdoren disa shembuj konkret nga të mbjellat, të korrat dhe kopshtet me bimë të ngritura lartë e të shtrira për toke.
* Pastaj detajisht paraqet naivitetin e madh të ideve të tyre rreth begative e që janë totalisht jashtë logjikës së shëndoshë. Ai i sqaron konceptet e tyre të errëta që të duken të kota të pavlefshme dhe tejet naive.
Në fund të kësaj paraqitje, pyet: “Ju i mbështesni këto ligje të palogjikshme?!” “Apo ishit dëshmitarë kur Zoti u porositi për këtë?” 209 Këtu konfirmon pushtetin e ligjdhënësit në Sheriat dhe sqaron se çka ndalon nga ushqimet, gjegjësisht atë që ua ndalon muslimanëve apo çifutëve.
Pastaj shqyrton xhahilijetin e idhujtarisë në Zot, ndalimin e asaj që e ka lejuar Zoti në bazë të përshkrimit të Sheriatit, duke ia përshkruar dëshriës së Zotit të Madhërishëm:
“E ata që i shoqëruan Zotit, do të thoshin: “Sikur të donte Allahu nuk do t’i bënim shok (nuk do të ishim idhujtarë) as ne as prindërit tanë, e as nuk do të ndalonim asnjë send.”
Këtu tregon se këto fjalë i përdorë çdo jobesimtar dhe gënjeshtar. Këtë e thonë gënjeshtarët derisa t’ju vjen dënimi i Zotit: “Kështu patën gënjyer edhe ata që ishin para atyre derisa (për shkak të mëkatit) përjetuan dënimin Tonë të ashpër.” (El En’amë, 148). Sejjid Kutubi vazhdon e thotë:
“Idhujtaria është njësoj si ndalimi pa vendim nga Zoti, ngase të dy grupet i përgënjeshtrojnë argumentet e Zotit.” Dhe më pas, në mënyrë mohuese, i pyet ata: “Ku i mbështesni këto të dhëna që i thoni: “A mos keni ndonjë hamendje, jo, ju në të vërtetë vetëm gënjeni.”
Pastaj përfundon shqyrtimin e kësaj çështje me dëshmi e fjalë kategorike ashtu siç i thirri ata në fillim të sures rreth çështjes së besimit dhe atë duke i përdorë të njëjta fjalë dhe të njëjtat përshkrime për të treguar një çështje, gjegjësisht çështjen e idhujtarisë në Zot dhe çështjen e ligjeve që janë vëndosur pa lejen e Zotit:
“Thuaj: “Sillni dëshmitarët të cilët dëshmojnë se Allahu ndaloi (bëri haram) ato (që i ndaloni vetë).” Në këtë ajet vërejmë unitetin e pasqyrimit, tekstit e fjalëve rreth atyre që bëjnë ligje të tilla, që i ndjekin epshet e tyre dhe që përgënjeshtrojnë argumentet e Zotit dhe ato të ahiretit, si dhe sikur të ndiqnin udhëzimin e Zotit nuk do të formonin për vete dhe për njerëzit ligje të tjera që nuk i ka caktuar Zoti, si dhe as nuk do të ndalonin e as nuk do të lejonin diçka pa lejen e Zotit.”
Më në fund i thërret që t’ju tregojë se çka ka realisht ndaluar dhe këtu vërejmë parime elementare të jetës shoqërore në krye të të cilave është parimi i monoteizmit të Zotit. Disa prej tyre janë urdhëra dhe obligime, ndërsa ndalimet dominojnë më së shumti. Të gjitha këto i përmbledh me fjalinë: “Zoti e ndalon idhujtarinë, urdhëron mirësjellje ndaj prindërve dhe ndalon mbytjen e fëmijëve nga varfëria duke ju siguruar furnizim…”
Gjatë studimit dhe shqyrtimit të metodës së profsorit del në pah ajo që e thashë më parë, gjegjësisht aspekti praktik në Islam, i cili edhe njëherë konfirmon se Islami nuk është fê e teorive filosofike por është metodë e jetës, gjegjësisht mënyrë jetese, ku shoqëria për të qenë islame, duhet që të jetoj sipas parimeve të tij, pra parimeve të Islamit.
Çështja e dytë ka të bëjë me nxjerrjen e një metode të da’vetit nga metoda e Kur’anit për eliminimin e besimeve dhe koncepteve të kota. Thirrësit duhet të kenë kujdes ndaj kësaj metode, shtylla kryesore e së cilës metodë është dhe mbetet: “Gradualiteti, sukcesiviteti dhe kujdesi ndaj gjendjes së atyre që thirren në Islam”. Por, para kësaj, këtu do të shqyrtoj edhe qasjen e profesor Sejjid Kutubit ndaj formimit intelektual të thirrësit dhe thirrjen e jobesimtarëve në Islam.
C). Kur’ani i flet instiktit njerëzor
Për sa i përket Kur’anit që i flet instiktit njerëzor,213 nuk e teproj nëse them se kjo metodë kur’anore e da’vetit është një ndër më të rëndësishmet për profesor Sejjid Kutubin gjatë tefsirit të tij në “Fi dhilâlil-Kur’an”; ngase aspekti i Kur’anit që i flet instiktit njerëzor ka ndikim të madh në zgjimin e ndjenjave dhe përgjegjësive. Zoti i Madhërishëm i di sytë që tradhëtojnë, atë që fshihet në zemra dhe atë që është në shpirt, dhe në këtë kontekst, profesor Sejjid Kutubi thotë:
“Kur’ani i drejtohet instiktit të njeriut, vet njeriut dhe gjërave përreth tij. Kur’ani i hap format e pranimit të instiktit, të cilat ishin më parë të dobëta dhe jofunksionale dhe i hap dritaret e instiktit për të pranuar inspirimet ndikuese dhe për t’iu përgjigjur atyre. Sureja që është para nesh është një shembull i përkryer i kësaj metode dhe pas pak çastesh do të flas rreth karakteristikave të saj.
Për thirrësit në Islam është e rëndësishme që të kuptojnë natyrën e kësaj feje dhe metodën e saj të lëvizjes në Islam, me qëllim që sa më mirë të kuptojnë natyrën e vërtetë të kësaj feje. Ata duhet të dijnë se periudha e formimit të besimit ka qenë e gjatë pikërisht për këtë qëllim, se ajo nuk ka qenë e ndarë nga periudha praktike e lëvizjes islame, si dhe nga formimi i realtë i shoqërisë islame.”
Në tefsirin e ajetit kur’anor: “Janë ata që asgjësuan vetveten, andaj nuk besojnë.” (El En’amë, 20); ai thotë: “Ata humbën, dështuan e nuk besuan dhe kjo është një shprehje
precize. Ata që nuk besojnë në këtë fê, e cila thirret dhe e inspiron isntiktin me inspirime të besimit dhe argumenteve të tij, e kanë humbur paraprakisht instiktin e tyre, dhe siç duket, pranimi dhe reagimi i instiktit është prishur dhe shkatërruar dhe në këtë gjendje, ata e asgjësojnë vetveten e tyre, e pastaj nuk besojnë. Ky është komentim i thellë i mosbesimit të tyre edhe pse ata para vetvetes dhe në çdo gjë që ndodhet përreth tyre kanë plot argumente për besim…”
Nga fjalët paraprake të profesorit del në pah se jobesimtarët e tillë ishin në humbje të madhe dhe arsyeja kryesore qëndronte në shkatërrimin, rrënimt dhe prishjen e instiktit të tyre. Në tefsirin e tij të ajetit kur’anor: “Thuaju: “Nëse u vjen dënimi nga Allahu ose u vjen Kijameti, më tregoni nëse jeni të sinqertë, a do të thirrni kë pos Allahut (për ndihmë)?”; profesor Kutubi thotë: “Ky ajet i drejtohet instiktit nëpërmjet pasqyrimit të sfidës…
Dënimi i Zotit në këtë botë është dënim i shkatërrimit dhe rrënimit ose ardhja e Kijametit në moment befasie. Kur e parafytyron instikti këtë sfidë, ai e kupton (Zoti e di se ai e kupton) të vërtetën e këtij koncepti dhe dridhet, ngase kjo është një e vërtetë thellë në të. Zoti e di se është aty brenda dhe i drejtohet në mënyrë të përshkrimit, dhe atëherë kërkon ndihmë prej Zotit dhe harron adhurimin, madje edhe vetë idhujtaria harron vetveten. Njohja e Zotit është e vërtetë që gjendet në të, ndërsa idhujtaria është diçka e ardhur nga jashtë.”216
Nga fjalët e profesorit nënkuptojmë se idhujtaria, mosbesimi dhe ateizmi janë aksidentale dhe të ardhura nga jashtë në shpirtin njerëzor, ngase shpirti në esencë e njeh Zotin e vet të vërtetë dhe beson në Te kur ballafaqohet me vështirësi dhe sfida në këtë botë dhe në botën tjetër.
Besoj bindshëm pa luhtje se ky tefsir ka vlerë të madhe në jetën tonë të da’vetit, dhe kjo vlerë del në pah kur u drejtohemi njerëzve të elitave të ndryshme e ju themi se këto kufre e idhujtari që i ekspozojnë haptazi, nuk e tregojnë të vërtetën absolute.
E vërteta absolute është ajo që na e tregoi Ai (Zoti), pra ajo që kur shpirti njerëzor vihet para vështirësive dhe sfidave ne këtë jetë dhe në Ditën e Kijametit e pranon Zotin e vet…
Për këtë shkak, profesor Sejjid Kutubi dyshon thellë në sinqeritetin e ateistëve, në atë që besojnë ateistët dhe në praktikimin e ateizmit të tyre në forma dhe mënyra të ndryshme. Unë mendoj se këtë bindje ai e ka përfituar nga metoda e tij në tefsir dhe nga të kuptuarit e tij të të vërtetave fetare dhe të fenomeneve shoqërore, dhe se instikti njerëzor i shëndoshë refuzon dhe nuk e pranon një gjë të tillë.
Këtu profesor Sejjid Kutubi zbulon një fshehtësi të madhe historike nga historia e armiqëve të Islamit. Ata kur orvaten t’i mbjellin idetë dhe doktrinat e tyre, nuk e luftojnë haptazi Islamin që të mos ballafaqohen me instiktin, por idetë dhe doktrinat e tyre të dvijuara i përhapin nën mburojën e formave dhe mënyrave të ndryshme dhe nëpërmes devijimit të moralit.
Profesor Sejjid Kutubi poashtu thotë se zgjimi dhe lëvizja e instiktit pa shpallje, shpie në devijim. E njëjta gjë ndodhë edhe me intelektin pa shpallje dhe mesazh nga Zoti. Pra, patjetër duhet të ketë dërgim të pejgamberëve dhe shpallje derisa të veprojnë drejtë si instikti, ashtu edhe intelekti.
Në tefsirin e tij që i bën ajetit të rrëfimit për Ibrahimin (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!): “Edhe kështu Ibrahimit ia mundësuam t’i shohë madhësitë e qiejve e të tokës për t’u bërë edhe më i bindur… Këto janë argumentet Tona që ia dhamë Ibrahimit kundër popullit të tij”. (El En’amë, 74-83); – ai thotë se instikti i shëndoshë në rrëfimin e Ibrahimit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) lypë dhe kërkon Zotin e vërtetë dhe Krijuesin e tij, si dhe i mohon konceptet xhahilite, dhe kur e gjenë të vërtetën, gëzohet, shkëlqen dhe i nënshtrohet Atij! Kjo është një skenë e
mrekullueshme e instiktit të shëndoshë.
Instikti mund të devijojë dhe të prishet nga presionet e brendshme dhe të jashtme, si dhe nga cytjet e nxitjet e djajve të njerëzve dhe të xhinëve. Zoti i Madhërishëm nga Mëshira e Tij, dërgoi pejgamberë dhe të dërguar që ta shpëtojnë instiktin e shëndoshë nga devijimi dhe humbja.
Dhe në fund, profesori e thekson çështjen e instiktit në këtë sure të bekuar dhe thotë që “ekziston instikti i shtypur nën presione (i ndrydhur), por si mund të shpëtojë instikti i tillë? Shpëtimi i tij i vetëm është besimi që hap zemrën, ndriçon syrin e që i rregullon format e pranimit instiktiv dhe e zgjon njeriun, i cili që nga ky çast fillon të ekzistojë…”
Pra, ne thirrësit duhet të kemi tepër kujdes e të përqendrohemi në tefsirin dhe zbërthimin e çështjeve të tilla psiqike dhe shpirtërore të cilat mund të jenë të vërteta të pranuara por të panjohura për dijetarët e mëdhenj të psikologjisë. Thirrësit duhet ta përdorin dhe ta angazhojnë instiktin që është çështje kyqe për njerëzit e thirrur.
Pra, da’veti ka nevojë për përpjekje, sakrifikicë, durim dhe mosshpejtim, ngase shumica e njerëzve janë të gatshëm të pranojnë thirrjen e instiktit në çdo moment.
Thënë në përgjithësi, metoda e Kur’anit, kur fillon t’i eliminojë konceptet dhe besimet e kota, e lëvizë një aspekt nga aspektet e brendshme dhe të fshehta, gjegjësisht instiktin, i cili ka rol pozitiv në shumë raste.
Nje vështrim të shpejtë të shumë ajeteve të Kur’anit Fisnik na mundëson të kuptojmë këtë realitet, ku Allah xh.sh. e thërret arsyen, intelektin për meditim dhe studim të gjithësisë dhe fenomene tjera natyrore, si dhe instiktin dhe emocient në qindra ajete Kur’anore për të aritur tek besimi i vërtetë-në teuhijd,monoteizm- të Allahut xh.sh.
Besoj se analiza jone rreth këtyre konceptev në këtë studim është e mjaftueshme dhe Allahu di më mirë.
Asoc.Prof.Dr.Hfz.Hajredin Hoxha
Rruga e Da’wetit në Allahun xh.sh. nën hijen e Sures El En’am (Direktiva te arta për hoxhallarë dhe studentë sipas Tefsirit të prof.Sejid Kutub)
