Shprehjet linguistike (ar. el-hakika) janë shprehjet që në esencë janë vënë për kuptime jometaforike, pra janë të drejtpërdrejta, derisa ato metaforike (el-mexhaz) janë vënë që domethëniet e vërteta të mos jenë ata që figurojnë sipërfaqësisht, dhe kjo për shkak të raporteve që ka ndërmjet domethënies bazike dhe domethënies për të cilën është përdorur, kuptohet me dëshmi që flet se nuk synohet domethënia bazike (apo sipërfaqësore).
Disa dijetarë thonë se në Kur’an nuk ka shprehje metaforike për shkak se, siç thonë ata, metaforikja është simotër me gënjeshtrën dhe se folësi (el-mutekel-lim) nuk e praktikon atë përveçse kur i vështirësohet kuptimi i drejtpërdrejtë, e kjo është e papranueshme që të thuhet në kontekst me Allahun.
Por, jo të gjithë ndajnë me ta këtë mendim. Ata që e kanë shijuar ëmbëlsinë e stilit kur’anor thonë se dyshimi është i kotë, për shkak se po t’i mungonte metafora Kur’anit, do t’i mungonte gjysma e bukurisë së tij. Gjuhëtarët janë unikë sa i përket asaj se metafora është më kuptimplote se shprehjet linguistike. Sikur të supozohej se Kur’anit duhet t’i hiqen metaforat, atëherë kjo do t’i binte që Kur’anit t’i hiqet ‘hadhfi’ (shkurtimi), ‘tevkidi’ (përforcimi), kualiteti i tregimeve etj.
Ajo që e vështirëson punën e përkthimit janë pikërisht shprehjet e shumta metaforike që gjenden në Kur’an. Ndodh që përkthyesi ta përkthejë shprehjen metaforike si shprehje linguistike dhe kështu të bjerë në gabim, si p.sh. në rastet në vijim:
1) Allahu i Madhëruar thotë:
“… E, sikur t’i shihje mizorët kur janë në agoni të vdekjes, e engjëjt kanë shtrirë duart e veta (me ndëshkim) e (u thonë): “Shpëtojeni pra vetveten (nëse mundeni)“. “Tash përjetoni dënimin e turpshëm për shkak se e thoshit të pavërtetën për All-llahun, dhe ndaj argumenteve të Tij ishit kryeneçë“. (el-En’amë, 93)
Fjala ‘agoni’ në origjinal ka ardhur si ‘gamerat’, që ka kuptimin e mbulimit nga uji (fundosjes), duke mos i lënë njeriut asnjë mundësi shpëtimi. Është përhapur përdorimi i saj me kuptimin e vështirësisë si ngjasim me gjendjen e të fundosurit, derisa ta mbulojë rrjedha apo uji. Ndërsa fjala e melaikeve ‘nxirreni veten’ (ar. ahrixhu enfusekum) ka kuptimin e shpëtimit nga marrja e shpirtit. Kështu, përdorimi i shprehjes ‘gamerat’ është metaforik, ndërsa i vdekjes ‘el-mevt’ është linguistik – i vërtetë, kurse ‘shtrirja e dorës’ ka kuptimin e vështirësisë se nxjerrjes së shpirtit, ndryshe, s’ka shtrirje dhe as duar[1].
2) Ajeti 16 nga kaptina el-Bekare. Allahu i Madhëruar thotë:
“Të tillët janë që e ndërruan të vërtetën (besimin) me të pavërtetën (mosbesimin), pra tregtia e tyre nuk pati fitim dhe ata nuk qenë të vetëdijshëm (në punën e tyre).”
Nesefiu[2] ka thënë: ‘Atribuimi i fitimit të tregtisë është vetëm nga aspekti metaforik. Domethënia është se nuk fituan në tregtinë e tyre, ndryshe tregtia nuk fiton, por meqë ndodhi blerja e së kotës dhe devijimit me udhëzim në mënyrë alegorike, atëherë u përmendën fitimi dhe tregtia si sqarim përkatës.’
3) Ajeti 14 nga kaptina err-Rra’d. Allahu i Lartësuar thotë:
“Lutje e vërtetë është vetëm ajo drejtuar Atij, e ata që u luten të tjerëve pos Tij, ata nuk u përgjigjen atyre asgjë tjetër, (gjendja e tyre është) vetëm si e atij që shtrin duart (prej së largu) nga uji, që ai (uji) t’i arrijë deri në gojën e tij, por (uji) nuk do t’i arrijë (sepse uji është send i vdekur e nuk kupton për etjen e tij). E lutja e jobesimtarëve (drejtuar pos Zotit) nuk është tjetër vetëm se dështim (kotësi).”
Ibni Ashuri ka thënë: ‘Qëllimi me ‘shtrin duart’ është kur njeriu mbush ujë por me grushte të hapura, në të cilat uji nuk mund të qëndrojë. Kjo është sikur ajo fjala që thuhet ‘mban ujin me dorë’ kur flitet për atë që është i shkujdesur dhe humb pasurinë… Në fakt, këto fjalë janë përngjasim, ngase gjendjen e idhujtarëve të cilët lusin idhujt dhe kërkojnë të mira prej tyre ndërsa ata nuk iu përgjigjen fare atyre, e ngjason me gjendjen e një të eturi, i cili shtrin duart e tij nga uji për të pirë ujë por nuk mund ta realizojë dot një gjë të tillë dhe mundi i tij shkon huq. Pra, është thjesht një metaforë…’[3]
4) Ajeti 64 nga kaptina el-Maide. Allahu i Madhëruar thotë:
“Jehuditë thanë: “Dora e All-llahut është e shtrënguar!” Qofshin të shtangura duart e tyre dhe qofshin të mallkuar, pse thanë atë. Jo, duart e Tij janë të shlira. Ai furnizon ashtu si të dojë. Kjo që t’u zbrit ty do t’u shtojë disave nga ata (nga paria fetare) shumë largimin dhe mohimin. Ne ndërmjet tyre hodhëm armiqësi dhe urrejtje që do t’u vazhdojë deri në ditën e kiametit. Sa herë që ndezën zjarr për luftë, All-llahu e shoi atë, e ata përpiqen për shkatërrime në tokë. All-llahu nuk i do ngatërrestarët.”
Ibni Ashuri ka thënë edhe këtë: ‘Domethënia e (pjesës së ajetit, në të cilën çifutët akuzuan Zotin se) ‘Dora e Zotit është e shtrënguar’ (jedullahi magluletun) është përshkrim i koprracisë me dhënie ngase arabët për dhënie shprehen me ‘dorë’; shtrirja e dorës është për bujari e fisnikëri, ndërsa shtrëngimi i dorës për koprraci. Nuk e kemi dëgjuar më parë fjalën ‘gal-le jedehu’ përveçse në Kur’an, siç është këtu.’ [4]
5) Ajeti 29 nga kaptina el-Isra, në të cilin Allahu i Madhëruar thotë:
Dhe mos e bën dorën tënde të lidhur për qafe (mos u bë koprrac), e as mos e shtrij në tërësi, e të mbetesh i qortuar dhe duarthatë (nga shpenzimi i tepërt).”
Ibni Ashuri, në komentimin e këtij ajeti, thotë: ‘Sa i përket retorikës këtu, ajo shprehet duke parafrazuar koprracinë dhe mosdhënien me lidhjen e dorës në qafë. Është një shembull i ndërtuar mbi imagjinimin e dorës si burim i shpenzimit dhe dhënies…
Është një imagjinatë e njohur tek oratorët dhe poetët. Përdoret edhe në gjuhën e popullit: ‘Ka dorë në filanin’ (lehu jedun ala fulan) me kuptimin e ndihmës që i ka bërë atij. Ajeti e sjell koprracinë në shembullin e dorës së lidhur për qafe e cila nuk mund të lëvizë dhe rrjedhimisht nuk prej saj ka dobi. Por, edhe dora që nuk është nën kontroll, por vetëm lëviz, nuk është e mirë…’
Prof.Dr.Suat Yëlldërëm
SHKAQET E KONFUZIONIT RRETH PËRKTHIMIT TË DOMETHËNIEVE TË AJETEVE TË KUR’ANIT FISNIK
Doc.prof.Dr.Hfz.Hajredin Hoxha(ish studenti i Autorit)
[1] Ibni Ashur, et-Tahrir ve-t-tenvir, 7/377-387.
[2] Shih: Medarik et-Tenzil, f. 26.
[3] Ibni Ashur, et-Tahrir ve-t-tenvir, 7/109; Zerkani, Menahil el urfan, 2/112.
[4] Ibni Ashur, et-Tahrir ve-t-tenvir, 4/249.
