Ixhazi apo përmbledhja (ar. الإيجاز ) është një nga format e hadhfit (shkurtimit) dhe quhet ixhazul aksri (ar. إيجاز القصر).
Ixhazi është dy lloje:
1) Ixhaz i shprehjeve (وجيز بلفظ), i cili nënkupton që shprehja, në raport me domethënien, të jetë më e shkurtër se zakonisht. Kjo nënkupton pasurinë gjuhësore dhe retorikën e fortë. Pejgamberi Muhammed [alejhis salatu ves selam] ka thënë:
“Më janë dhënë shprehjet përmbledhëse!”
Ajete me këtë kuptim ka shumë. P.sh.: ajeti 179 nga kaptina el-Bekare:
“O ju të zotët e mendjes, kjo masë e dënimit është jetë për ju, ashtu që të ruheni (nga mbytja e njëri-tjetrit).”
Domethënia e këtij ajeti është e gjerë, edhe pse tekstualisht është i shkurtër.[1]
Shumë komentues të Kur’anit përmendin lloje të ndryshme të përmbledhjes (ixhazit) që ka bërë ky ajet.
I këtillë është edhe ajeti 18 nga kaptina en-Neml:
…një buburrec tha: “O ju buburreca, hyni në vendet tuaja…”
Ky ajet (edhe pjesa që nuk figuron në tekst këtu) ka përfshirë 11 lloje të të folurit: thirrje, nofkë, vëmendje, emërtim, urdhërim, gjykim, qortim (vërejtje), veçim, përgjithësim, aludim, arsyetim (justifikim). Ja më qartë:
| Ajeti:
…”O ju buburreca, hyni në vendet tuaja që të mos u copëtojë Sulejmani dhe ushtria e tij duke mos ju vërejtur.” |
|||
| 1. Pjesët e të folurit që ka përfshirë[2]: | |||
| Nr. | Pjesa apo gjymtyra e të folurit | Pjesa e ajetit | |
| 1) | Thirrje | O | |
| 2) | Nofkë | ju | |
| 3) | Në arabisht, është edhe prapashtesa ‘ha’, që është për vëmendje. | ju | |
| 4) | Emërtim | buburreca | |
| 5) | Urdhër | hyni | |
| 6) | Gjykim | Vendet tuaja | |
| 7) | Qortim – vërejtje | të mos u copëtojë | |
| 8) | Veçim | Sulejmani | |
| 9) | Përgjithësim | ushtria | |
| 10) | Aludim. Në arabisht është edhe përemri ‘ve hum’ që i bie ‘dhe ata…’ | mos ju | |
| 11) | Arsyetim | mos ju vërejtur | |
| 2. Ajeti po kështu ka përfshirë edhe pesë lloj obligimesh që ka çuar në vend buburreci, e të cilat janë si më poshtë[3]: | |||
| Nr. | E drejta | Përshkrimi | |
| 1) | Obligimi ndaj
Allahut |
Obligimin e marrë për mbikëqyrje të buburrecave e çoi në vend. | |
| 2) | Obligimi ndaj të Dërguarit të Allahut | E alarmoi Sulejmanin [alejhis selam] rreth buburrecave. | |
| 3) | Obligimi ndaj vetes | E çoi në vend obligimin e marrë nga Allahu për këshillimin e atyre që i ka nën mbikëqyrje. | |
| 4) | Obligimi ndaj buburrecave | I këshilloi ata të hyjnë në vendbanimet e tyre që të mos mbyten prej ushtrisë, e cila nuk i vëren fare. | |
| 5) | Obligimi ndaj ushtrisë së Sulejmanit [alejhis selam] | Lajmërimi i tyre se kushdo që merr përsipër kryesimin e një populli a grupi, duhet t’i këshillojë ata, të kujdeset për ta dhe t’i ruajë ata. Kjo hyn në kuadër të hadithit: ‘Të gjithë ju jeni barinj dhe të gjithë do të llogariteni për kopenë tuaj!’ | |
Madhështore kështu është edhe kaptina el-Ihlas, e cila përkundër faktit se është shumë e shkurtër, është përplot margaritarë.
“Thuaj: Ai, All-llahu është Një! 2. All-llahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë. 3. As s’ka lindur kë, as nuk është i lindur. 4. Dhe Atij askush nuk i është i barabartë.”
Në këto ajete:
- Janë gjashtë fjali, tri prej të cilave janë afirmative ndërsa tri të tjera mohuese.
- Vërtetohen tri llojet e monoteizmit, ndërsa zhvleftësohen gjashtë lloje të idhujtarisë
- Secila fjali është argument për tjetrën, sikurse që është rezultat i saj. Kjo për shkak se është rezultat për fjalinë paraprake, ndërsa është argument për atë vijuese.
Kaptina el-Ihlas është një kaptinë që pothuajse ka përfshirë në vete 30 kaptina sikurse ajo vetë: është kaptinë e konsoliduar dhe e përbërë nga dëshmi që flasin për njëra-tjetrën. Sa për ilustrim:
‘Thuaj: Ai, All-llahu’ është Një, është Samed – çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë; As s’ka lindur kë, as nuk është i lindur, dhe askush nuk i është i barabartë me Të.”
DUKURIA E I’RABIT – LAKIMIT (PIKËSIMIT DHE VOKALIZIMIT) NË GJUHËN ARABE
Gjuha arabe është gjuhë që lakohet dhe, në të shumtën e rasteve, lakimet vijnë me domethënie të reja, që ndërrojnë varësisht lakimit. Kjo dukuri i mungon shumë gjuhëve të botës. E, nëse ndodh që përkthimi të fokusohet vetëm në një formë lakimi, atëherë ai i pamundëson format e tjera dhe rrjedhimisht do të humbasin edhe domethëniet e tjera. P.sh. ajeti 50 nga kaptina el-En’amë:
Thuaj: “Unë nuk u them juve se i kam në kompetencë depot e All-llahut (e t’ju sjell mrekulli), as nuk pretendoj se i di fshehtësitë (e t’ju tregoj se kur do t’ju vijë dënimi), as nuk u them se unë jam engjëll…”
Shumë përkthyes fjalinë:
‘…as nuk pretendoj se i di fshehtësitë’
E përkthejnë si fjali lidhëse me atë vijuese, dhe që i bie se ‘unë nuk e di të fshehtën’, ndërsa në fakt, kjo fjali është ma’tuf (e lidhur nëpërmjet pjesëzës) e fjalisë paraprake, e që përfundimisht i bie (ashtu siç e ka përkthyer Sherif Ahmeti. përk.): ‘nuk pretendoj…’[4]
Ajeti 7 nga kaptina Ali Imran:
“… Po, pos All-llahut askush nuk e di domethënien e tyre të saktë. Dijetarët e pajisur me dituri thonë: “Ne u kemi besuar atij (atyre që janë të paqarta), të gjitha janë nga Zoti ynë”! Por këtë e kuptojnë vetëm ata që janë të zotët e mendjes.”
Pjesëza ‘dhe’ (ar. و) mund të jetë për ist’inaf (vazhdim si pjesë e re e shkëputur, rifillim) apo si atf, që do të thotë se lidhet me pjesën paraprake. Kështu, fjala:
…Dijetarët…’
Është kryefjalë, ndërsa kallëzues është:
…thonë: “Ne u kemi besuar atij…’
Është thënë se pjesëza ‘dhe’ (ar. و) është pjesëz shtimi, që nënkupton se komentimin e ajeteve të paqarta e dinë dijetarët e zotë, por megjithëkëtë thonë se kemi besuar në to (shprehin modestinë e tyre)…[5]
Ajeti 2 nga kaptina el-Bekare:
Ky është libri që nuk ka dyshim në të (sepse është prej All-llahut) është udhëzues për ata që janë të devotshëm.”
Përemri dëftor ’ është në rasën emërore nga disa aspekte:
- Si kallëzues i fjalës paraprake (ajetit 1 të kaptinës) ‘الم Elif lam mim’;
- Si kryefjalë, ndërsa fjala el-kitab’ si kallëzues;
- Si kryefjalë, ndërsa fjala ‘el-kitab’ si ndajshtim cilësor (ar. sifeh) apo si zëvendësim (ar. bedel), ndërsa pjesa që nuk ka dyshim në të’ në pozitën e kallëzuesit;
- Si kryefjalë, ndërsa ‘udhëzues’ si kallëzues, ndërsa nuk ka dyshim’ është në pozitën e rrethanorit të gjendjes (ar. el-hal), e në këtë rast regensi (ar. amili) i rrethanorit ka domethënien e dëftimit.
- Që pjesa nuk ka dyshim në të (sepse është prej All-llahut) është udhëzues’ të jetë kallëzues pas kallëzuesit.
- Që kallëzuesi i tij të jetë kryefjalë e fshirë, e që paramendohet: ‘هذا ذلك الكتاب Ky është Ai libri…’. ndërsa fjala ‘udhëzues’ lejohet të jetë në pozitën emërore, përveç atij që përmendëm më parë, edhe nga tri aspekte të tjera, si:
- që të jetë kallëzues i përemrit dëftor ,
- që të jetë kallëzues i ‘الم Elif lam mim’, kjo sipas mendimit të atyre që këtë e marrin si emër kaptine,
- që të jetë kallëzues i kryefjalës së fshirë, e që paramendohet: ‘هو هدى Ai është udhëzim.’[6]
Prof.Dr.Suat Yëlldërëm
SHKAQET E KONFUZIONIT RRETH PËRKTHIMIT TË DOMETHËNIEVE TË AJETEVE TË KUR’ANIT FISNIK
Doc.prof.Dr.Hfz.Hajredin Hoxha(ish studenti i Autorit)
[1] El-Burhan, 3/228.
[2] Shih: Imam Zerkeshiu, el-Burhan fi ulumi-l-Kur’an, 3/227.
[3] Shih: Imam Sujuti, Mu’treku-l-akran fi xhazi-l-Kur’an, 1/226.
[4] Shih Kesh-shafin e Zemahsheriut dhe Ruhul meani të Bejdaviut për këtë ajet.
[5] Kthehu tek Tefsiri i Hazinit.
[6] Shih: Tefsiret e Tabresiut dhe Nesefiut.
