Imam Neveviu [Allahu e pastë mëshiruar] flet edhe për moralin dhe edukatën e nxënësit, si dhe për tiparet që duhet ta karakterizojnë personalitetin e tij.
Sa i përket moralit dhe edukatës së nxënësit, tërë ajo që kemi përmendur më parë për mësuesin, vlen edhe për nxënësin. Krahas tyre, nxënësi duhet të shmanget nga çdo gjë që e largon nga mësimi. Ai duhet ta pastrojë zemrën, në mënyrë që të jetë i aftë për ta pranuar Kur’anin, për ta mbajtur mend atë dhe për të shkoqitur domethëniet dhe mësimet e tij. Është vërtetuar se Pejgamberi [alejhis selam] ka thënë:
…Vini re, në trup është një copë mishi, e cila nëse është e shëndoshë, është i shëndoshë tërë trupi, e nëse prishet (sëmuret), prishet i tërë trupi. Ajo (copë mishi) është zemra.” (Hadithin e transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.)
Sa bukur ka thënë një njeri: ‘Zemra përgatitet për dituri ashtu sikurse që toka përgatitet për mbjellje.’
Nxënësi duhet të jetë modest me mësuesin e tij. Ai duhet të tregohet i kulturuar ndaj tij, edhe nëse rastis që mësuesi i tij të jetë më i ri se ai apo edhe të mos ketë famë a familje mbi ato të tij. Nxënësi duhet të kuptojë njëherë e përgjithmonë se diturinë do ta përvetësojë vetëm atëherë kur të jetë modest në raport me të. Ai duhet t’i nënshtrohet mësuesit, të konsultohet me të për të gjitha çështjet dhe ta pranojë mendimin e tij mu ashtu si i sëmuri që e pranon mendimin e mjekut.
Nxënësi, paraprakisht, nuk duhet të zgjedhë mësues të papjekur apo ata që nuk janë të njohur edhe për devotshmërinë dhe moralin e tyre të lartë. Selefitë kanë thënë: ‘Vërtet, kjo dituri është fe, andaj shikoni se prej kujt po e merrni fenë tuaj!’
Kësisoj, studenti duhet ta shikojë mësuesin me respekt, duhet të besojë se ai është i denjë për pozitën që ka, se është më i miri ndër bashkëkohësit e tij dhe se ai është njeriu i duhur prej të cilit duhet të përfitojë dije. Nga të parët ka pasur të atillë që, kur shkonin për të marrë dije, jepnin lëmoshë dhe thoshin: “O Zoti im, mbuloja të metat mësuesit tim, ndërsa mua mos më privo nga bereqeti i dijes së tij!”
Rebiu, kohaniku i Imam Neveviut, thoshte se, nga respekti i madh që kishte për Imam Shafiun, nuk mund të merrte dot guximin as për të pirë ujë kur ai e shikonte.
Më pas Imam Neveviu citon Aliun [Allahu qoftë i kënaqur me të], i cili ka thënë: “E drejtë e mësuesit është që, kur t’i përshëndesësh njerëzit, ta veçosh atë me përshëndetje, të ulesh përballë tij, të mos ia bësh me gisht, të mos ia bësh me sy dhe të mos i thuash: ‘Filani thotë ndryshe!’ Mos e përgojo askënd, mos u konsulto me bashkëulësin tënd, mos e kap për rroba kur të ngrihet, nëse e di se po përton atëherë mos iu impono, mos insisto ta pyesësh, mos u ngop së qëndruari me të…”
Studenti – vazhdon Imam Neveviu – duhet të përvetësojë këtë moral si dhe nuk duhet të lejojë përgojimin e mësuesit të tij në ndonjë mexhlis, përndryshe duhet të largohet prej aty.
Nxënësi apo studenti duhet t’i përfillë të gjitha ato që përmendëm më parë kur folëm për mësuesin: duhet të jetë i pastër, duhet t’i pastrojë dhëmbët, të mos merret me çështje të padobishme, të mos hyjë tek mësuesi pa leje në vendet ku kërkohet leje për të hyrë, ta veçojë mësuesin me përshëndetje, të mos hyjë në mexhlis duke shkelur mbi të tjerët, përveç nëse e thërret mësuesi të ulet përpara apo e di se të tjerët i japin leje për një gjë të tillë.
Po kështu, nuk bën ta çojë nga vendi askënd, përveç nëse e thërrasin apo nëse dalja e tij përpara ka dobi për të tjerët, duke vepruar kështu sikurse ka vepruar Ibni Omeri [Allahu qoftë i kënaqur me të]. Nuk bën mirë të ulet midis dy shokëve, përveç nëse ata e lejojnë. Ai duhet ta ruajë imazhin e mexhlisit të mësuesit dhe duhet të qëndrojë para mësuesit të tij ashtu siç i ka hije një nxënësi. Nuk duhet as ta ngrejë zërin, as të qeshë dhe as të flasë shumë pa nevojë, sikurse që nuk i pëlqehet aspak të luajë me gishtërinj, të kthejë kokën majtas e djathtas, përkundrazi, duhet të kthehet nga mësuesi dhe ta dëgjojë me vëmendje ligjërimin e tij.
Nxënësi nuk duhet të lexojë para mësuesit kur ai ndihet i lodhur, por duhet të shfrytëzojë kohën kur mësuesi është i disponuar, sikurse që duhet të durojë ndonjë sjellje eventuale jo të mirë nga ana e mësuesit. Madje, atyre fjalëve a veprave që sipërfaqësisht mund të komentohen keq, duhet t’iu japë ngjyrë pozitive.
Edhe nëse mësuesi gabon, nxënësi duhet t’ia hedhë fajin vetes, duhet të kërkojë falje vetë ai dhe të sillet sikur faji është i tij dhe jo i mësuesit, ngase kështu është më mirë për të, në dynja dhe ahiret.
Të parët kanë thënë: ‘Kush nuk e duron nënçmimin e mësimit, do të mbetet tërë jetën në errësirën e injorancës, ndërsa kush e duron atë, ia dorëzon vetveten krenarisë së kësaj bote dhe botës tjetër!’
Ibni Abbasi [Allahu e mëshiroftë] ka një thënie të njohur në lidhje me këtë aspekt: ‘Jam nënshtruar si kërkues, ndërsa jam bërë krenar si i kërkuar!’ E sa mirë është thënë: ‘Kush nuk shijon nënçmimin e një çasti, do të mbetet i nënçmuar përherë!’
Nxënësi duhet të jetë i zellshëm për shfrytëzimin e kohës dhe për vijimin sistematik të mësimeve. Ai nuk bën të mjaftohet me pak kur ka mundësi për më shumë, por as nuk duhet ta ngarkojë veten me çka nuk mundet dhe as me gjëra që mund t’i shkaktojnë monotoni. Kjo, në fakt, dallon nga nxënësi në nxënës.
Nëse shkon në mexhlis dhe nuk e gjen mësuesin, atëherë nxënësi duhet të presë tek dera derisa të vijë, ndërsa nëse e gjen, por mësuesi është fjetur apo është i zënë me ndonjë punë, atëherë nuk bën që t’i kërkojë leje për të hyrë, por duhet të presë derisa mësuesi të zgjohet apo ta kryejë punën. Ai edhe mund të mos presë fare, por më e udhës është që të durojë dhe të presë, ashtu siç kanë bërë sahabë të shumtë, si Ibni Abbasi [Allahu qoftë i kënaqur me të] dhe të tjerë.
Nxënësi duhet të japë maksimumin e vet dhe ta shfrytëzojë maksimalisht kohën kur e ndien veten më të disponuar, para se të zihet me punë apo të ngrihet në pozitë. Prijësi i besimtarëve, Omer Ibn Hattabi [Allahu qoftë i kënaqur me të] ka thënë: ‘Mësoni (bëhuni profesionistë) para se të bëheni udhëheqës!’ Të njëjtën gjë e ka thënë edhe Imam Shafiu [Allahu e mëshiroftë]: ‘Mëso para se të bëhesh prijës, ngase atëherë nuk do të kesh mundësi!’
Nxënësi nuk bën mirë që radhën e tij për të mësuar tek mësuesi t’ia lërë ndokujt, ngase favorizimi në adhurime, ndryshe nga çështjet e rëndomta të kësaj jete, nuk pëlqehet. Por, nëse mësuesi sheh dobi që radha e tij për mësim t’i kalojë dikujt tjetër për një kohë, atëherë ai duhet ta respektojë vendimin mësuesit.
Nxënësi nuk duhet t’i urrejë shokët, nëse ndonjërit prej tyre Allahu i ka dhënë ndonjë mirësi, sikurse që nuk duhet të mashtrohet apo t’i rritet mendja për gjërat me të cilat Allahu e ka dalluar atë nga të tjerët. Për ta bërë këtë, është mirë që të thotë se njohuritë e fituara janë dhuratë prej Allahut, ndërsa zilinë do ta luftonte duke u bindur se ka qenë urtësia e Allahut ajo që ka caktuar që një tipar të jetë tek njëri dhe jo tek tjetri.
Nxënësi duhet të jetë në gjendjen më të mirë, në shkallët më të larta të moralit, duke iu shmangur çdo gjëje që ndalon Kur’ani. Ai duhet të jetë krenar ndaj mendjemëdhenjve dhe modest ndaj të sinqertëve. Duhet të jetë i sinqertë dhe të ketë qëndrimin e një njeriu të respektuar. Abdullah Ibni Mes’udi [Allahu qoftë i kënaqur me të] ka thënë: ‘Bartësi i Kur’anit duhet të dallohet gjatë natës kur njerëzit flenë, gjatë ditës kur ata hanë, duhet të dallohet me pikëllimin e tij kur njerëzit gëzohen, me të qarit e tij kur ata qeshin, me heshtjen e tij kur ata zhyten në biseda (të kota), me përuljen e tij kur njerëzit bëhen mendjemëdhenj…
Fudajl Ibni Ijjadi ka thënë: ‘Bartësi i Kur’anit nuk duhet të ketë nevojë për udhëheqës, e lërë më për ata që nuk janë në pozita të tilla!’ Po kështu, ai ka thënë: ‘Bartësi i Kur’anit (hafëzi) është bajraktar i Islamit, andaj nuk bën të luajë me ata që luajnë (dëfrehen së koti), të jetë i shkujdesur siç bëjnë të shkujdesurit, dhe as të flasë mbarë e mbrapsht, krejt këtë si respekt ndaj Kur’anit…’
Allahu qoftë i kënaqur me Imam Neveviun dhe e shpërbleftë me çdo të mirë!
Lutja jonë e fundit është: Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve!
Doc.Dr.Hfz. Hajredin Hoxha
EDUKATA E MËSUESIT DHE STUDIUESIT TË KUR’ANIT – Vështrim edukativo-islam mbi librin e Imam Neveviut “Et-Tibjan fi Adabi Hamleti’l Kur’an”
