Torturat ndaj muslimanëve kanë filluar në gjysmën ose në fund të vitit të katërt të pejgamberisë. Torturimi, edhe pse i rëndë, ende nuk kishte karakter të përgjithshëm. Në vitin e pestë të pejgamberisë, torturat, dhunimet, nga dita në ditë, nga muaji në muaj, bëheshin më të mëdha dhe më të ashpra[1].
Kjo zgjati deri në gjysmën e këtij viti, kur muslimanëve u ndalohej banimi në Mekë. Muslimanët këshilloheshin që të gjenin ndonjë mënyrë për të shpëtuar disi nga ky zullum i madh. Në këtë çast vendimtar për muslimanët, Allahu shpalli suren “El-Kehf-Shpella” si përgjigje ndaj mushrikëve në pyetjet që i bënin Resulullahut. Ndërkaq, kjo sure përmban tri rrëfime kur’anore, në të cilat Allahu u ofron muslimanëve këshilla me përmbajtje të pasur dhe të rëndësishme.
Resulullahu ishte njoftuar se Nexhashiu – Negusi, mbreti i Abisinisë, ishte njeri i drejtë dhe se në vendin e tij të gjithë njerëzit trajtoheshin njësoj, pa marrë parasysh racën, përkatësinë kombëtare dhe atë klasore. Askush nuk ishte i nënshtruar në atë vend. Për këtë arsye i urdhëroi muslimanët që të shpërnguleshin në Abisini dhe ta ruanin besimin e vet nga turbullirat.
Në muajin rexheb, të vitit të pestë të pejgamberisë, grupi i parë i as’habëve u shpërngul në Abisini. Grupi përbëhej prej dymbëdhjetë meshkujsh dhe katër grash dhe udhëhiqej nga Uthman b. Affani me bashkëshorten e tij Rukijen, vajzën e Resulullahut. Për këta dy, Pejgamberi ka thënë: “Këta të dy janë familja e parë që e kanë bërë Hixhretin – shpërnguljen në rrugën e Zotit, pas Ibrahimit dhe Lutit.”[2]
Në rrugë u nisën natën vonë, me qëllim që të mos i shihnin dhe të mos i pengonin kurejshët. Vajtën në bregun e Detit të Kuq dhe nga porti Shu’ajbet, me dy anije tregtare, kaluan detin dhe mbërritën në Abisini. Kurejshët nuk mund të qetësoheshin assesi për këtë mashtrim, andaj u nisën gjurmëve të tyre, por kur arritën në bregun e Detit të Kuq, muslimanët tanimë e kishin kaluar atë. Në Abisini u pranuan si mysafirë të mirëseardhur.[3]
Një ditë, në muajin ramazan të të njëjtit vit, Resulullahu shkoi në Harem të Ka’bes. Aty takoi një grup të madh kurejshësh, të përbërë nga paria dhe zotërinjtë. Ai u ndal para tyre dhe filloi të recitonte suren En-Nexhm. Kjo gjë i befasoi të gjithë ata, sepse gjer atëherë nuk i kishin dëgjuar kurrë fjalët e Allahut. Mënyra e tyre e të folurit ka qenë e përditshme, komunikimi reciprok dhe këshillimi bëhej me fjalët:
Mos e dëgjoni këtë Kur’an, por flisni me zë të lartë për ta mundur atë!.” (Fussilet: 26)
Pasi recitimi melodik i kësaj sureje dhe fjala e Allahut me domethënie madhështore i befasoi shqisat e dëgjimit të tyre, ata harruan plotësisht se në çfarë situate gjendeshin. Të gjithë ishin kthyer nga Muhammedi [alejhis salatu ves selam] dhe e dëgjonin me vëmendje. Mendja e tyre ishte e përqendruar tërësisht në atë që dëgjonin, gjersa Muhammedi [alejhis salatu ves selam] erdhi në fund të sures me fjalët që i hapin zemrat:
“Pra, bëni sexhde për Allahun dhe adhuroni (Atë)!” (En-Nexhm: 62).
Pastaj bëri sexhde.
Gjatë tërë kohës askush nuk luajti nga vendi. Në realitet, bukuria e së vërtetës e kishte zbutur inatin në shpirtrat e përqeshësve kryelartë, prandaj nuk mundën të rezistonin, por edhe ata i bënë sexhde Allahut.[4] Kur kuptuan se madhështia e fjalës së Allahut bëri që zotërillëku dhe paria e tyre të binin me fytyrë përtokë, ata u penduan. Me këtë gjest do t’u shkonte huq i tërë mundi që kishin bërë gjatë një viti e gjysmë, andaj i kaploi frika nga njerëzit që e kishin parë këtë, por edhe prej atyre që do ta dëgjonin.
Kritikat filluan të arrinin nga të gjitha anët. Ata nuk mund të dilnin para bashkëmendimtarëve të vet përveçse me gënjeshtra të reja. Gënjyen përsëri, por kësaj radhe në një mënyrë tjetër. Gënjyen se Resulullahu ishte i mëshirshëm ndaj zotave të tyre dhe se i ka lavdëruar ata duke thënë:
“Ata janë zota të mëdhenj dhe duhet të shpresohet në shef’atin e tyre” (ndërmjetësimi për njerëzit në Ditën e Gjykimit). Ata thanë një gënjeshtër të madhe për Resulullahun, në mënyrë që të justifikoheshin për sexhden që i bënë Allahut e që e kishin bërë së bashku me Resulullahun. Jo, kjo assesi nuk është për t’u çuditur, sepse kjo pritet prej një populli i cili është autor i të gjitha gënjeshtrave.[5]
Lajmi për këtë ngjarje arriti te muhaxhirët në Abisini, por me një petk krejt tjetër nga ajo e vërteta. Ata kujtuan se kurejshët e kanë pranuar Islamin, andaj u përgatitën për kthim dhe në muajin shevval të po atij viti u nisën për në Mekë. Një orë larg Mekës e kuptuan të vërtetën e kësaj ngjarjeje, andaj disa prej tyre përsëri u kthyen në Abisini, e të tjerët hynë në Mekë fshehtazi, apo nën mbrojtjen e dikujt.[6]
Numri i muslimanëve rritej gradualisht, por gjithashtu rriteshin edhe trysnitë e kurejshëve. Këtyre u erdhi shumë rëndë kur dëgjuan se Nexhashiu i kishte marrë muslimanët nën mbrojtjen e vet. Pezmi rritej në zemrat e tyre gjithnjë e më tepër, prandaj Resulullahu nuk pati tjetër zgjidhje, por u propozoi shokëve të vet që muslimanët e porsa transformuar të shkonin në Abisini.
Hixhreti i dytë ka qenë shumë më i vështirë sesa ai i pari. Tani kurejshët ishin shumë më të kujdesshëm, prandaj vendosën t’i pengonin muslimanët, por muslimanët përsëri qenë më të shpejtë se ata. Allahu ua lehtësoi rrugën dhe kaluan në Abisini, në vendin e mbretit Nexhashi, para se t’i arrinin kurejshët. Kësaj radhe u shpërngulën 83 meshkuj dhe 18 ose 19 gra,[7] nëse me ta ka qenë Amri, sepse kjo nuk dihet saktësisht, ndërsa numrin e parë e ka pranuar dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur Fevri.[8]
Komploti i kurejshëve kundër emigrantëve në Abisini
Kurejshëve u erdhi shumë rëndë që muhaxhirët gjetën strehim të sigurt për vete dhe për fenë e tyre. Për këtë arsye zgjodhën dy njerëz të aftë dhe mendjemprehtë, të cilët i dërguan pas tyre. Këta ishin Amër b. El-Asi dhe Abdullah b. Ebi Rebia. Me ta i dërguan shumë dhurata të vlefshme Nexhashiut dhe patrikëve të tij. Pasi ua dorëzuan këto dhurata, ata u treguan patrikëve se muhaxhirët janë mbartës të një feje të re, e cila nesër mund të rrezikonte edhe vetë Abisininë. Patrikët vendosën të shkojnë te Nexhashiu e të kërkojnë nga ai dorëzimin e muhaxhirëve këtyre të dyve. Por këta të fundit arritën te Nexhashiu para patrikëve dhe i thanë:
“O sundimtar, në atdheun tënd ka ardhur një grup të rinjsh, të cilët e braktisën fenë e popullit të vet, por nuk pranuan as fenë tënde. Erdhën me një fe të re, të cilën nuk e njohim as ne, e as ti. Ne na dërguan magnatët tanë dhe të tyre, mes të cilëve janë baballarët, xhaxhallarët dhe të afërmit e tyre, që të na i dorëzosh e t’ua dërgojmë, sepse ata e njohin më mirë marrëzinë e tyre për çka edhe i kanë qortuar.”
Patrikët, tanimë kishin arritur te Nexhashiu dhe dëgjuan fjalimin e këtyre dyve, dhe klithën: “Të vërtetën flasin, o mbreti ynë, dorëzojua këtyre të dyve e le t’ua kthejnë popullit të vet në vendin e vet.”
Por, Nexhashiu ishte më i mençur sesa mendonin ata. Ai e konsideroi të domosdoshme të dëgjonte edhe palën tjetër, kështu që situata të ishte krejtësisht e qartë. Andaj i thirri muslimanët që të dilnin para tij. Ata erdhën. Nexhashiu i pyeti: “Për çfarë feje e braktisët popullin tuaj, vatrat tuaja dhe të afërmit tuaj? Me sa di unë, as fenë time – Krishterimin nuk e pranuat, e as fenë e ndonjë populli tjetër.”
Xha’fer b. Ebu Talibi doli para muslimanëve, e tha: “O sundimtar, i takonim një populli që jetonte në injorancë dhe në lajthitje. Adhuronim idhujt, hanim mishin e kafshëve të ngordhura, bënim gjëra të ndaluara, i shqetësonim fqinjët. Më i fuqishmi prej nesh shtypte më të dobëtin. Ja, kështu jetonim, derisa Allahu na dërgoi Pejgamberin. Ai është nga populli ynë dhe ia dimë brezin dhe origjinën. E dimë se është i sinqertë, besnik dhe i drejtë. Ai na ftoi që t’i besojmë vetëm një Zoti dhe që vetëm Atij t’i nënshtrohemi. Na mësoi që të braktisim besëtytninë që manifestonim ne dhe etërit tanë, si dhe besimin në shumë idhuj. Na udhëzoi të flasim vetëm të vërtetën, të jemi njerëz besnikë dhe ta mbajmë fjalën, t’i respektojmë dhe t’i vizitojmë të afërmit tanë, të sillemi mirë me fqinjët. Na urdhëroi që t’i ndërpresim veprat e këqija, të mos gënjejmë, të mos shpenzojmë pasurinë e bonjakut, që të mos bëjmë shpifje dhe mos t’i përgojojmë gratë e ndershme. Na urdhëroi që t’i bindemi vetëm Allahut, Një të Vetmit, që të mos bëjmë shirk – të mos i bëjmë Atij shok në adhurim. Na urdhëroi të bëjmë namaz, të japim zekat (një pjesë nga pasuria) dhe të agjërojmë Ramazanin.”
Xha’feri ia numëroi bazat kryesore të Islamit dhe vazhdoi: “Të gjitha këto ne i pranuam nga ai si urdhra, sepse i besuam fjalëve të tij, prandaj besuam edhe në pejgamberinë e tij dhe filluam t’i ndjekim mësimet e tij. U bëmë muslimanë dhe filluam të rrëfejmë Islamin. Ne besojmë vetëm Allahun, nuk i bëjmë shok Atij, e ndalojmë atë që është e ndaluar për ne dhe e lejojmë atë që është e lejuar për ne. Ja pra, për këtë shkak na urren populli ynë, për këtë shkak na torturojnë dhe na dhunojnë për të braktisur fenë tonë, e për t’iu kthyer statujave dhe idhujve, që përsëri të veprojmë ashtu siç vepronim para pranimit të Islamit. Prandaj, për shkak të torturave të mëdha që ushtronin mbi ne, ishim të detyruar të vinim në vendin tënd.
Të zgjodhëm ty nikoqir nga gjithë mbretërit e vendeve të tjera. E dëshiruam mbrojtjen tënde, sepse kemi dëgjuar se në vendin tënd askush nuk ka qenë i keqtrajtuar.”
Nexhashiu e pyeti Xha’ferin: “A ke diçka me vete nga Shpallja e Allahut?” Xha’feri u përgjigj: “Po.” “Atëherë ma lexo atë,” – tha Nexhashiu.
Xha’feri u ngrit dhe recitoi fillimin e sures Merjem – “Kaf, Ha, Ja, A’jn, Sad.” Nexhashiu qau, pasha Allahun! Qau dhe e tërë mjekra iu lag nga lotët. Qanë edhe patrikët dhe nga lotët e tyre u lagën Biblat që i mbanin gjithnjë të hapura para vetes. Sa fjalë të bukura ishin ato!
Pastaj Nexhashiu tha: “Këtë që dëgjova dhe fjalët që i janë shpallur Isait, vijnë nga i njëjti “burim”. Shkoni, jeni të lirë! Unë, për Zotin tim, nuk do t’ua dorëzoj këtyre të dyve – dhe u kthye nga Amri dhe Abdullahu – dhe mos të shpresojnë se do ta bëj këtë!” Që të dy dolën jashtë të turpëruar, e Amri i tha shokut të vet:
“Për Zotin, nesër do të vijmë përsëri dhe unë do t’ua gjej dermanin te Nexhashiu për kokën e tyre.” Abdullahu tha: “Mos e bëj këtë, ata i kanë të afërmit dhe farefisin e tyre. Edhe pse na kanë braktisur dhe kanë pranuar fe tjetër nga ajo jona, megjithatë ata janë tanët.”
Por Amri ishte i vendosur. Të nesërmen që të dy vajtën te Nexhashiu, ndërsa Amri filloi të fliste: “O mbret, ti i amnistove ata njerëz, por sikur ta dije se ç’thotë feja e tyre për Isanë!?”
Nexhashiu i thirri muslimanët dhe ua parashtroi pyetjen për Isanë. Ata u befasuan, por, pasi kishin vendosur të flisnin të vërtetën pa marrë parasysh se për cilën krijesë është fjala, Xha’feri u përgjigj:
“Për Isanë dimë vetëm atë që kemi dëgjuar nga Pejgamberi ynë. Isai është rob dhe i Dërguari i Zotit. Ai është i biri i Merjemes (virgjëreshës së pastër, e cila me urdhrin e Allahut: “Bëhu!, ajo bëhet” ka lindur djalë), ai është fryma e Zotit dhe Fjala e Tij që ia ka dorëzuar Merjemes, virgjëreshës.”
Nexhashiu tha: “Për Zotin tim, kjo që thatë për Isanë, ua shpëtoi jetën.” Pastaj tregoi shkopin e shtruar mes tij dhe muslimanëve, e tha:
“Neve na ndan aq sa është kjo vijë e shkopit.”
Pastaj u tha muslimanëve: “Shkoni, ju jeni të sigurt në shtetin tim. Kushdo që ju sulmon, do të ndëshkohet! As për një kodër ari nuk do të lejoja t’ju ndodhte ndonjë e keqe.” Mandej u kthye nga shtetasit e vet dhe tha, duke treguar me gisht nga Amri dhe Abdullahu: “E këtyre këtu, ua ktheni të gjitha dhuratat që kanë sjellë. Mua nuk më duhen, për Zotin tim! Me ryshfet nuk e kam fituar këtë fron, e lëre më që me anë të ryshfetit t’i dorëzoj këta muslimanë. Derisa të kem popullin e dëgjueshëm dhe unë të jem mbret i dëgjueshëm që ndaj drejtësinë, këta janë të qetë.”
Ummu Selemja, e cila rrëfente këtë ngjarje, tha:
“Të dy kurejshët dolën nga Nexhashiu kokulur dhe pa e mbaruar punën për të cilën kishin ardhur. Ndërsa ne mbetëm në paqe, në shtëpi të mirë, te nikoqiri i mirë.”[9]
Ky është versioni i Ibni Is’hakut.
Autorët e tjerë të sires thonë se dërgimi i Amrit te Nexhashiu është bërë pas Bedrit, e disa thonë se Amri ka qenë dy herë te Nexhashiu.[10] Mirëpo, pyetjet dhe përgjigjet që janë cekur gjatë bisedës së Nexhashiut dhe Xha’ferit në vizitën e dytë, janë gati të njëjta siç i ka paraqitur Ibni Is’haku, ndërsa pyetjet vërtetojnë se dialogu është bërë gjatë vizitës së parë. Komploti që përgatiti paria e Mekës pësoi disfatë. Plani u dështoi, prandaj e ndienin veten të ofenduar e të poshtëruar. Kuptuan se nuk ishin në gjendje t’i realizonin qëllimet e veta brutale, përveçse në suazat e pushtetit të tyre. Prandaj, në kokat e tyre lindi një ide e tmerrshme. Duke parë se nuk mund t’ia dilnin në krye, mënyra e vetme ishte që t’ia ndalonin Resulullahut përfundimisht veprimtarinë e mëtejshme në përhapjen e Islamit, nëse jo ndryshe, atëherë me shkatërrimin e plotë.
Mësimet e marra nga ky migrim
Migrimi i besimtarëve në Etiopi bart tri domethënie të rëndësishme:
- Domethënia e parë:
- Mbajtja e fesë është burim force dhe fuqie. Këtu qëndron edhe ruajtja e çdo të drejte të njeriut dhe kjo, patjetër, se thërret për mobilizim të përgjithshëm të misionarëve muslimanë për ta ruajtur këtë fe, qoftë kostoja e kësaj edhe internimi nga vendi, humbja e pasurisë dhe e vetë jetës. Kjo, për shkak se humbja e fesë paraqet rrezikun më të madh. Ndërsa, nëse feja e udhëheq shoqërinë, atëherë çdo humbje kompensohet…
- Është ligj i Zotit përgjatë gjithë historisë se arsenali moral e ruan edhe atë material, kështu nëse ummeti është i fortë në moralin, besimin dhe sistemin shoqëror, atëherë edhe forca e tij materiale do të jetë më e konsoliduar dhe më e qëndrueshme. Ndryshe, dobësimi në aspektin moral është shenjë paralajmëruese edhe për shkatërrimin e fuqisë materiale.
Fakti se disa shtete, si Amerika dhe Evropa, me gjithë dështimet në aspektin moral, janë ende të fuqishme, nuk e zhvleftëson teorinë tonë. Gjendja e tyre e tanishme mbase është fillimi i fundit të tyre. Shkaku përse ne nuk mund ta vërejmë qartë këtë qëndron në atë se jeta jonë përballë jetës së historisë është shumë e shkurtër, ndërsa këto përfundime të mëdha vetëm syri i historisë mund t’i vërejë.
Në anën tjetër, mund të hasësh njerëz të varfër materialisht, por të pasur me besim të pastër, me moral të lartë, me dinjitet. Ata janë paralajmërimi i së ardhmes së ndritur të tyre. Vendi i tyre i pushtuar dhe pasuria e tyre e grabitur do t’iu kthehen shumë shpejt.
Këta njerëz sigurisht se janë muslimanët, ata që kanë besimin më të pastër dhe sistemin shoqëror më të drejtë…
- Pikërisht për këto gjëra, që janë ideale të muslimanëve, ata sakrifikojnë pasuritë e tyre, e për këtë gjë po kështu është ligjësuar edhe migrimi.
- Migrimi është një formë tjetër e persekutimit për shkak të besimit. Ai nuk nënkupton shpëtimin nga të ligat, por ndërrimin e sprovave, derisa të vijë zgjidhja përfundimtare prej Allahut të Madhëruar.
- Meka e asaj kohe nuk ishte vatër islame, që të mos mendohet gabimisht se sahabët kanë braktisur vendin islam; atëbotë Meka dhe Habeshi (Etiopia) ishin të njëjta.
- Sa i përket dispozitës së migrimit, ajo është ndërmjet lejimit, ndalimit dhe obligimit. Ai obligohet atëherë kur besimtari nuk mund t’i kryejë ritet fetare, si: namazi, agjërimi, haxhi, ezani etj. Lejimi bëhet kur besimtarin e godet ndonjë sprovë, që ia bën të vështirë qëndrimin, kështu që atij i lejohet të migrojë në vende të tjera islame, apo edhe joislame, me kusht që të ketë liri të plotë fetare. Ndërsa ndalohet kur migrimi do të kishte si pasojë braktisjen e ndonjë prej obligimeve fetare[11].
- Domethënia e dytë:
- Domethënia e dytë konsiston në të vërtetën përkitazi në lidhjet ndërmjet Isait dhe Muhammedit [alejhimas selam]. Negusi ishte ithtar i Krishterimit, fe së cilës i përmbahej me sinqeritet. Ai i kishte vënë vetes obligim që të mos e ndihmonte askënd që nuk ndante besimin e njëjtë me të. E, sikur triniteti të ishte pjesë e Krishterimit, sigurisht se Negusi do ta mbante atë, për shkak të sinqeritetit të madh që kishte në zbatimin e urdhëresave fetare, por, mos mohimi i fjalëve të besimtarëve muslimanë dëshmon se ai nuk e besonte një gjë të tillë.
- Kemi lexuar se Negusi, kur kishte dëgjuar fjalët e Kur’anit, kishte thënë se këto fjalë dhe ato që i janë shpallur Isait [alejhis salatu ves selam] vijnë nga i njëjti burim. Këto fjalë i tha në praninë e priftërinjve të tij dhe dijetarëve të tjerë të krishterë.
- Kjo provon se pejgamberët [alejhimus selam], që të gjithë, kanë proklamuar të njëjtin besim, pa dalluar nga njëri-tjetri as sa qimja e flokut. Kjo është dëshmi edhe për atë se polemikat dhe kundërthëniet ndërmjet ithtarëve të librit janë pasi që atyre iu erdhi e vërteta – ashtu siç thotë Allahu[12].
- Domethënia e tretë
- Në rast nevoje, lejohet hyrja e besimtarëve nën protektoratin e jomuslimanëve, pavarësisht se a janë këta jomuslimanë ithtarë të librit, siç ishte Negusi, apo idhujtarë, si ishin ata në Mekë, nën mbrojtjen e të cilëve hynë besimtarët pas kthimit nga Etiopia. Pejgamberin [alejhis salatu ves selam] e kishin marrë idhujtarët nën mbrojtje: xhaxhai i tij, Ebu Talibi dhe Mut’im Ibn Adijji, pas kthimit nga Taifi.
- Kjo mbrojtje assesi nuk guxon të jetë shkas për dëmtimin e thirrjes islame, apo për ndërrimin e ndonjë parimi fetar. Argument për këtë marrim vetë rastin e Muhammedit [alejhis salatu ves selam], i cili pasi pa se xhaxhai i tij, Ebu Talibi, po kërkonte të mos i përmendte idhujt për të keq, vendosi të dalë nga mbrojtja e tij, duke refuzuar që të heshtë ndaj të drejtave apo ndaj atyre që duhen sqaruar dhe shpjeguar…[13]
Prof.Dr.Hfz. Hajredin HOXHA
LEKSIONE METODOLOGJIKE NGA SIRE-ja (Biografia e të Dërguarit të Allahut, alejhis salatu ves selam)
[1] Shih: Nektari i vulosur i Xhennetit, f. 107-113.
[2] Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah b. En-Nexhdi, f. 92, 93; Zadu-l-Me’ad: I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
[3] Rahmetun li-l-Alemin: I/61; Zadu-l-Miad: I/24.
[4] Për këtë tregon Buhariu në kapitullin mbi sexhden në një version pak më të shkurtër nga Ibni Mes’udi dhe Ibni Abbasi. Të shikohet kaptina “Sexhdetu-n-Nexhm”, kaptina “Sexhda e muslimanëve dhe mushrikëve”: I/146 dhe kaptina “Çka ka përjetuar Pejgamberi dhe muslimanët nga mushrikët”: I/543.
[5] Tefhimu-l-Kur’ani: V/188.
[6] Tefhimu-l-Kur’ani: V/188; Zadu-l-Miad: I/24, II/44; Hishami: I/364.
[7] Zadu-l-Me’ad: I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
[8] Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
[9] Ibni Hisham – përmbledhtas: I/334-338.
[10] Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 96-98. Në këto faqe gjenden gjerësisht pyetjet dhe përgjigjet e shkruara më sipër.
[11] Për më shumë rreth dispozitave të migrimit, referoju Tefsirit të Imam Kurtubiut (5/35) dhe atij të Ibnu-l-Arabiut (2/887).
[12] P.sh. në el-Bekare: 253. Përkthyesi.
[13] Për më shumë shih: Buti, Muhammed Seid Ramadan, Fikhus Sire, f. 91-94.
